Автор работы: Пользователь скрыл имя, 28 Февраля 2012 в 16:02, реферат
«Популяция» ұғымы биологияда негізгі ұғымдардың бірі, ал популяцияны генетикалық, эволюциялық және экологиялық тұрғыдан зерттеу жұмыстары ерекше бағытқа - популяциялық биологияға бірігеді. Популяциялық экология немесе демэкология осы бағыттың бір бөлігі болып табылады.
Мұнда - ақшаның номиналды саны: k – номинлды табыс пен қажетті ақша қалдықтары арасындағы пропорция Р – бағаның абсолютті деңгейі, Y – нақты табыс.
Егер К мен Y - өзгермейтін тұрақты мөлшер деп есептесек, онда ақшаның номиналды санының өзгеруі бағаның абсолютті деңгейінің де өзгеруіне әкеледі деген қорытынды жасауға болады.
Американ профессоры И. Фишер өзінің «Ақшаның сатып алу күші» (1911ж) деген кітабында сандық теорияға негізделген тағы бір теңдікті есептеп шығарды: мұндағы V – ақша айналымының жылдамдығы. Осындай жылдамдықпен номиналды қордың бір өлшемі айналымда қозғалыс жасайды.
Теңдіктің екі бөлігін V – ге бөлсек, мына формуланы аламыз: PY . Демек, V мөлшері кембтидж формуласындағы k мөлшеріне кері әсері бар. Бұл қисын былай түсіндіріледі: егер индивидтер аз ақша қалдықтарын сақтаса (k – төмен) онда сондай көлемде тауар өткізу үшін ақша айналымының жылдамдығын арттыру керек (V – жоғары).
Ақшаға сұраныстың неоклассикалық теориясы математикалық тұрғыдан үш теңдік жүйесінен тұрады, олар кембридж теңдемесімен тығыз байланыста. Біріншіден, бұл теңдеу номиналды ақша қалдығына сұранысты суреттейді:
Екіншіден, бұл теңдеу ақшаның ұсыну қызметін сипаттайд:
Үшіншіден, бұл теңдеу нарықтағы теңдіктің жағдайларын көрсетеді: яғни ақшаға деген жоспарлы сұраныс оның рыноктағы тепе-теңдігін сақтайтындай жоспарланған ұсынысына сәйкес болуы қажет.
Демек, неоклассиктердің түсінігінде ақша рыногының макроэкономикалық үлгісі мынаған негізделген: ақшаға деген жиынтық сұраныс ақшалай табыс дәрежесінің қызметі (PY), ал ақшаны ұсыну экзогенді тұрақты мөлшер, яғни ақшаға сұраныстан тыс бөлек тағайындалады.
График түрінде бұл үлгіні былай көрсетуге болады.
- ақшаны ұсыну қисық сызығы.
ОМд – ақшаға сұраныстың қисық сызығы.
Суретте ақшаға сұраныстың (М) баға тәуелділігі (Р) бейнеленген. Баға дәрежесі өскен сайын ақшаға да сұраныс ұлғаяды. Ақшаға сұраныстың қисық сызығы табыстың деңгейімен (Y) байланысты. Ол толық жұмыспен қамтылған жағдайда бекітілген. Табыстардың өсуі ақшаға деген сұраныстың үлкен жұмсақтылығына, икемділігіне әкеледі, ол суретте сұраныс қисық сызығының көп жазықтығымен көрсетілген. Ақшаға сұраныстың қисық сызығы тіке сызылған, өйткені баға дәрежесіне байланысты емес.
Баға - деңгейінде тағайындалғанда ақшаға сұраныс пен оны ұсынудың қисық сызығы қиылысқан нүктесінде ақша рыногының неоклассикалық үлгісі теңдік жағдайда болады. Егер баға жалпы деңгейлік көлеміне дейін төмендесе, онда тең артық ақша ұсынысы шығады.
Мұндай жағдайда ақша құнсызданып, бағалар өсіп деңгейіне жақындайды. Сөйтіп, рынокта автоматты теңдік орнату тенденциясы көрінеді.
Кейнсиандық теория ақшаға сұранысты түсіндіргенде неоклассиктерден мүлдем алшақтайды. Дж. М. Кейнс «Жұмыспен қамту, пайыз және ақшаныңжалпы теориясы» деген еңбегінде адамдардың ақшалай (өтімді) түрде жинақ сақтауға ұмтылуының үш психологиялық себебін ұсынды: трансакциондық, алыпсатарлық және сақтық.
Трансакциондық (ағылшынның trancaction – іс жасау) қалдық қаржыларды белгілі бір ақша табысының деңгейін ұстап тұру үшін сақтайды. Табыс келтіру және оны жұмсау белгілі уақытқа бөлінген және бұл интервалды үнемі толықтырып тұру керек. Егер интервал ұзақтығы тұрақты болып және ол табыс деңгейімен пайыз нормасының өзгеруімен байланысты болмаса, онда мынадай қорытындыға келемі: жеке дара адам үшін трансакциондық қалдық деңгейі оның ақша табысындағы үлесіне тең болады:
Сонымен Дж. М. Кейнс ақшаға сұранысты түсіндіруде неоклассиктер теоярисы өкілдерінің бұл жөніндегі пікірлерімен сәйкес келеді. Қалдық ақшаларды, алыпсатарлық немесе сақтық, бейқам болу ниетімен ұстап тұру себептері де бұрынғы неоклассиктердің көзқарастарынан айырмашылықтары көп.
Дж. М. Кейнс ақшаға сұраныс теориясында жоғарыда аталған себептерге ерекше мән берген. Оның ойынша, финанс рыногындағы екі ұштылықпен қауып-қатер жағдайында ақшаға деген сұраныс белгілі дәрежеде облигациядан түсетін табысқа да байланысты. Егер адам алыпсатарлық ойымен болашақтағы пайыз нормасының өсуі облигация курсын төмендетеді. Демек, бұл пиғыл алыпсатарлыққа жақын және ол пайыз ставкасының өзгеруімен байланысты.
Сонымен экономика ғылымында Дж. М. Кейнс қоржындық таңдау мәселесін егізді, белгілі адамның активінің (ақшасының) қолайлы құрылымы қандай болуы керек индивидінің (адамның) күткен үмітін талдауда да ол басты рөл атқарады. Ол ақшаға сұранысты болжап білуге болмайтын құбылысқа айналдырады.
Сұраныс екі бөлікке бөлінеді:
(r – r)
- трансакциондық сұраныс немесе басқаша көрінісі,
(y); - алыпсатарлық сұраныс немесе басқаша көрінісі,
- рыноктың пайыздық ставкасы, r – пайыздық нормасының жайшылықтағы күтімі.
Ақша рыногының Дж. М. Кейнстің агрегаттық үлгісі трансакциондық алыпсатарлықтың ақша қалдықтарына сұраныс қызметін біріктіреді сонымен қатар сақтандыру пиғылы да ескеріледі. График түрінде бұл 3-суретте көрсетілген.
3-суреттегі график ақшаға трансакциондық сұранысты білдіреді. Алыпсатарлық пиғыл Кейнс теориясында өтімділікті мақұл көреді. Өтімділікті L әріпімен белгілейді.
Бағалы қағаздардың курсы біріншіден, түсетін табыстарға облигациялардан пайыз, екіншіден депозит (салым) бойынша пайыз ставкасына байланысты. Демек, облигация құрайтын құнды-бағалы қағаздар табысы пайыздың орташа деңгейі.
3-сурет ақшаға деген трансакциондық сұранысты білдіреді. Ол пайыздың (r) дәрежесіне байланысты болмайды, сондықтан да трансакциондық сұраныс тік сызық. Ал 3, б-суретте ақшаға деген алыпсатарлық сұраныс көрсетілген. Ол ставка пайызына бағынышты және олтеңділік екі жақты. Пайыз жоғары болған сайын қолдағы ақшаны облигация түрінде ұстаған тиімді, өйткені өтімділікке жол жоқ 3, в-суретінде ақшаға деген жалпы сұраныс бейнеленген, яғни сызығы көбейте қосудан жасаған.
Ақшаны ұсыну егер ол экзогенді автономиялық ақшаға сұраныс пен ставка пайызының көлеміне тәуелсіз түрде болса, тік сызық арқылы көрінеді (4-сурет). Енді ақшаға сұраныс графигі мен ақшаны ұсыну графигін біріктірейік. 2-суретке қарағанда ординат белдігіне баға дәрежесін емес, ставка пайызының мөлшерін енгізейік (5-сурет).
және сызықтарының қиылысы ақша рыногындағы тепе-теңдік пайызының деңгейінде орнағанын көрсетеді. Егер мысалға, орталық банк ақшаны ұсынуды азайтса, онда сызығы оған ығысып жағдайында енеді. Сөйтіп ақша рыногында жаңа тепе-теңдік орнайды, бірақ ол пайыздың жоғары деңгейінде болады. 5-суретте несие-қаржы орындары басшыларының ақшаны ұсынуды ұлғайту немесе азайту арқылы пайыз ставкасы деңгейіне қалай әсер ететіні анық көрініп тұр.
30-жылдардағы Дж. М. Кейнс идеяларының кеңірек таралуы неоклассикалық теорияның деградацияланып құруына әкелді. 50-жылдарда Кейнстерге қыр көрсетіп күреске шақырған қазіргі монетаристер сандық теорияны бұрынғы қалпында дүниеге келтіруге болмайтындығын түсінді. Сондықтан да осы теорияның негізін қалаушы – американ прфессоры, экономика саласында Нобель сыйлығының лауреаты Милтон Фридмен ақшаға сұраныс теорисын микроэкономикалық сатыда зеоделеуге көңіл аударып, содан кейін барып алынған қорытындыларға макроэкономикалық шеңберде мән беріп, ақшаға деген сұраныстың өзгерісін және оның барлық шаруашылық ықпалын талдайды. Ақшаға сұраныстың таза теориясы деген атпен белгілі болған сандық теорияның жаңа вариантында М. Фридмен ақшаға сұраныстың қызметін былайша көрсетті:
мұндағы - номиналды ақша қалдығына жоспарланған сұраныс. Р – бағаның абсолютті деңгейі, - облигациялардың % нормасы, - акция табыстарының нарықтық нормасы. Р – баға деңгейінің өзгеру пайызы, Y – тұрақты бағадағы ұлттық табыс, һ – ұлттық табыстың, байлықтың физикалық компонентінің үлесі, u – ақшаға, сұранысқа әсер ететін басқа факторлар.
Монетаризм ақшаға деген сұранысты шаруашылық агенттердің ақша қорынан түсетін және баламалы активтердің келтіретін табыстарын салыстыру нәтижесі ретінде анықтайды. Ақша қорының артықшылығы ақшаның айырбасты жеделдету және банкроттан сақтау қабілетінен көрінеді. Сөйтіп, кейнсшілдердің қоржынға нені салуды қалайтынын ақшаны ма, жоқ облигацияны ма деген таңдауларын жеңілдетті. Ал монетаристер болса, таңдаудың көптеген баламаларын (альтернативтерін) ұсынды.
М. Фридменның теориясында ақшаға сұраныс қызметінен тұрақты болатыны баса айтылған. Бұл кейнсшілдердің ақшаға сұранысты болжап білуге болмайды дегендеріне қарсы бағытталған анықтама. Монетаристер халық жинағындағы ақша қорларын жалпы ұлттық өнімнің тұрақты бөлігі деп есептейді. Бұл анықтаманы теориялық жағынан негіздеу үшін М. Фридмен ақшаға актив қаржыларының ең бір инерциялық элементі деп қарады. Ақшаға деген сұраныс өзгермелі табыспен емес, оның орнықты бөлігімен, тұрақты табыспен анықталады. Ол өткен жылдарға және қазіргі табыс дәрежесі негізінде орташа мөлшер түрінде есептеледі. Егер нақты ақша қоры халықтың тілейтін дәрежесінен асып түссе не болар еді? Онда адамдар қосымша ақшадан өздерінің шығындарын көбейту немесе өздерінің активтерінің (мысалы бағалы қағаздар сатып алу) құрылымын өзгерту арқылы құтылады. Ал бұл жиынтық сұранысты өсіргендіктен баға көтеріледі, олай болса өндірісте ұлғаюы тиіс. Бүкіл ұлттық өнім адамдардың қосымша сұраныс тудырғанына дейін өсіп отырады. Халық қолындағы күткендігінен көп ақша таусылғанша жоғарыдағы процесс жүре береді. Сонымен қатар ақша қорының құрылымы өзгереді (біреулерде ақша азайса, екіншілерінде көбейеді). Алайда, тұтас алғанда ақша көлемі, массасы өзгеріссіз қалады. Бірақ бұл нақтылы өмірге сәйкес келмейді, сұраныс көп болған жағдайда ақшаны ұсыну деңгейі өзгереді, мысалы жоғарыда көрсетілген депозиттерді мультипликациондық кеңейту механизмі арқылы өзгереді. Адамдар банктен қарыз алады және ол өздерінде қосымша ақша қалдырғысы келмеген жағдайға дейін созыла береді. Мұнда ЖҰӨ-нің өсуі тоқталады, ал халықтың қолындағы ақша қорлары ақшалай табыстың тұрақты үлесі болып қала беруі тиіс.
М. Фридменнің таза теориясын сұраныс теориясы демей, ақша ұсынысы теориясы деген абзал. Өйткені соңғысы жиі және жедел өзгеріп, рыноктағы жағдайды анықтайды. Монетаризмнің маңызды бір жорамалы ақша ұсынысының экзогендік сипаты, яғни оны анықтайтын күштердің экономикалық жүйеден тыс болуы (бұл жерде олар үкіметті көрсетеді). М. Фридмен бұл жағдайда ақша ұсынысы оған сұраныстың өзгеруімен байланысты емес, автономды, бөлек жүреді деп толықтырады. Ақша ұсынысының экзогендік сипаты міндетті түрде орталық банктің ақша массасына қатаң және тиімді бақылау жасауын қажет етеді. Неокейнсиандық монетаристердің ақша ұсынысының экзогендік сипаты бар дегендеріне қарсы шықты. Несиелік ақшаға негізделген шаруашылық жағдайында ақша ұсынысы оған деген сұраныстың өзгеруіне тікелей тәуелді (қолма-қол ақшаға немесе депозиттеріне) және ол эндогендік (ішкі параметрлерге тәуелді) сипатта болады. Монетаристер баға мен жалақы икемді болып сұранысқа қарай жылдам өзгеретінін айтады. Сөйтіп олар Дж. М. Кейнс пен оны қолдаушылардың бұл көлемдер тұрақты, өзгермейді дегендерін жоққа шығарады. Бір қарағанда әңгіме таза теориялық, схоластикалық өмірден алшақ мәселе сияқты, рыноктық шаруашылықты мемлекеттік реттеу мәселелерін шешуге қатысы жоқ болып көрінеді. Бірақ олай емес, біз болашақта өмірлік маңызы бар екі экономикалық мектептің макроэкономикалық үлгілерімен таныстық.