Мерзімді келісім шарт

МАЗМҰНЫ

I Бөлім

1.1. Мерзімді келісімшарттың мәні.

1.2. Мерзімді келісімшарттың жіктелімі. 

II Негізгі бөлім

2.1. Форвардтық және фьючерстік келісімшарттардың артықшылықтары мен кемшіліктеріне салыстырма талдау.

2.2. «КАЗКОММЕРЦБАНК» АҚ негізінде талдау. 

III Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Кіріспе

      Туынды  бағалы қағаздың мәнін тар және кең  мағынада қарастыруға болады.

      Туынды  бағалы қағаздың мәнін  тар мағынасында  – дифференциалды  табыс алу мақсаты бар, мерзімді келісімшартқа негізделген нарықтық механизм.

      Кең мағынасы нақты актив пен келісім шартқа негізделген, осы активтің бағасы, мөлшері және бағамының айырмашылықтары қолданылатын нарықтың құралдарын білдіреді. 

     «Бағалы қағаз нарығы» туралы заңға сәйкес туынды бағалы қағаз дегеніміз - осы туынды бағалы қағаздардың базалық активке қатынасы бойынша құқықтарды куәландыратын бағалы қағаз.

      Базалық актив - стандартталған тауарлар партиясы, бағалы қағаздар, валюта, қаржы құралдары және сауда-саттықты ұйымдастырушының iшкi құжаттарында айқындалған өзге де көрсеткiштер.

      Туынды  бағалы қағаздың негізгі ерекшеліктері:

• туынды бағалы қағаз айналысының сыртқы формасы негізгі бағалы қағаздарға ұқсас болып келеді;
• туынды бағалы қағаздардың өмір сүру кезеңі,  басқа бағалы қағаздармен салыстырғанда шектеулі;
• туынды бағалы қағаздардың бағасы (номиналдық құны) – базалық активке негізделеді;
• басқа бағалы қағаздармен салыстырғанда минималды инвестиция тартуда пайда алуға мүмкіндік береді.

   Туынды  бағалы қағазды эмиссиялаудың  мақсаты – кез келген базалық активтердің бағасының  ауытқуынан тек пайда табу ғана  емес, сонымен қатар бағаның қолайсыз өзгеруіне байланысты қауіп – қатерден сақтандыру (хеджирлеу).

      Хеджирлеу – бағаның, айырбастау бағамының, сыйақы ставкаларының немесе өзге де ықтимал  көрсеткіштердің өзгеруі кезіндегі тәуекелдерден қорғау.

      Дифференциалды  табыс алу мақсатын көздеген жағдайда, мерзімді келісімшарт туынды құрал  болып табылады.  

Мерзімді  келісімшарт екі топқа бөлінеді:

·   сатып алу – сату келісімшартына негізделген мерзімді келісімшарт;

    ·   айырбастау келісімшартына негізделген мерзімді келісімшарт. 

   Туынды  бағалы қағаз сипатындағы мерзімді келісімшарт пен негізгі бағалы қағаздың айырмашылықтары мына 1-кестеде  берілген. 
 
 
 

1. кесте

Туынды  бағалы қағаз сипатындағы  мерзімді келісімшарт пен негізгі бағалы қағаздың айырмашылықтары 

 
 

Туынды  бағалы қағаз мынадай  белгілер бойынша  жіктелінеді:

1. Келісім шарт нысанындағы бағалы қағаздар:
• форвардтық келісім шарт;
• фьючерстік келісім шарт;
• опциондық келісім шарт;
• своп  - келісім шарт.
2. Кепілдік нысанындағы бағалы қағаздар:
• варрант;
• коносамент.
3. Куәлік нысанындағы бағалы қағаздар:
• ипотекалық  куәліктер;
• депозитарлық қолхат;
• банктік сертификат.

 

  

КЕЛІСІМ ШАРТ  НЫСАНЫНДАҒЫ  ТУЫНДЫ БАҒАЛЫҚАҒАЗДАР

Мерзімді  келісімшарттың жіктелімі

1-сурет. Мерзімді келісімшарттың жіктелімі   

         Форвардтық келісім  шарт – болашақта орындалатын  нақты мерзімнен кейін активті  сату - сатып алу келісім шарты. Бұл  келісім шарттың  міндетті түрде орындалуы тиісті тұрақты  мәмілені білдіреді.

      Форвард (алдын – ала) – мәмілені жасағаннан кейін екі күн ішінде шұғыл түрде жасалатын есеп айырысу нысаны.  Форвардтық операцияларды бағаның және валюталар бағамындағы өзгерістерден туындайтын мүмкін болатын зияндардың алдын алу мақсатында жүзеге асырады.

         Форвардтық  келісім  шарттың бағасы, әдетте мәмле жасалған кезде бекітіледі.

      Форвардтық  келісімшарттың негізгі айырмашылығы – жасалатын  келісімшарттардың  кез келген көрсеткішін (бағасын, мерзімін, мөлшерін, есеп айырысу нысанын және жеткізілуін) келісімшартқа қатысушы тараптың сұранысы (қалауы) бойынша өзгерту мүмкіндігі бар.

      Бұл келісімшарттың кемшілігі  – бір  тараптың келісімшартты орындаудан бас тартқан жағдайда, бұл келісімшарт бойынша құқықтар мен міндеттерді алдын ала жою (өтеу) қиынға соғады. Кері мәмілені жасауға болатын еді, бірақ форвардтық келісімшартта кері мәміле жасалмайды.

      Форвардтық  келісім шарттың негізгі екі  түрі бар: валюталық форвард және пайыздық форвард.

      Форвардтық  келісім шарт ірі банктер арасында жасалады. 

Фьючерстік  келісім шарт - белгiленген нысандағы  стандарттық саны мен орындалу мерзiмi бар және ұйымдастырылған бағалы қағаздар нарығында айналыста жүретiн туынды бағалы қағаз, оны сатушы сатуға немесе сатып алуға мiндеттенедi, ал сатып алушы мүлiктiң (базалық активтiң) белгiленген санын келiсiлген баға бойынша және белгiлi бiр мерзiм өткеннен кейiн сатып алуға немесе сатуға мiндеттенеді.

      Фьючерстік  және форвардтық келісімшарт тұрақты  мәміле болып табылатын мерзімді келісімшартты білдіреді. Форвардтық келісімшартқа қарағанда фьючерстік келісімшарттың бағасынан басқа көрсеткіштері келісімшарт тараптарының қалауына және еркіне байланыссыз алдын ала белгіленген, яғни бұл келісімшарт толығымен стандартталған. Бұл келісімшарт тек қана биржалық сауда саттық кезінде жасалады. Фьючерстік келісімшарттың орындалуына биржаның өзі, яғни нақтырақ айтатын болсақ, биржалық сауда – саттыққа қызмет көрсететін есеп айырысу ұйымы «клирингтік ұйым» кепілдік береді.

      Сатып алушының шартымен  фьючерстік келісімшартты  жасау  – келісімшартты «сатып алуды» білдіреді, ал сатушының шартымен – келісімшартты «сатуды» білдіреді. Келісімшарт бойынша міндетті қабылдау «ашық позицияны» білдіреді. Кері келісімшарт  жасау арқылы фьючерстік келісімшарт бойынша міндеттің орындалмауы «жабық позицияны» білдіреді. «Ашық позиция» кезінде келісімшарттың иесі бастапқы маржаны немесе жарнаны төлейді.

      Фьючерстік  келісімшарт екі топқа бөлінеді: тауарлы және қаржылық.

      Фьючерстік  келісімшарттың түрлері мына 2-суретте берілген.  

  

2. сурет. Фьючерстік келісімшарттың жіктелімі

       Биржадағы тауарлар топтамасына байланысты тауарлы фьючерстік келісімшарттың мынадай түрлері бар:

• ауылшаруашылық шикізаттар мен жартылай фабрикаттар – мал, ет, ұрық, тұқым, өсімдік майы және т.б.;
• орман және кесілген материалдар:
• түсті және қымбат бағалы металдар – алюминий, күміс, свинец, цинк, никель, қорғасын, алтын, платина, палладий:
• мұнайгаз шикізаты – мұнай, газ, бензин, мазут және т.б.

70-жылдың басына дейін тауарлы фьючерс – фьючерстік келісімшарттың негізгі түрі болып табылады. 1972 жылдан бастап қаржылық фьючерстер пайда болды.

Қазақстан қор биржасында бірнеше  фьючерстік келісімшарт  қолданылады: 

           Қазақстандық теңгемен көрсетілген АҚШ долларына фьючерстің бағасы

Сауда саттық уақыты 10:30 – 17:00 ALT

Сауда саттықтың  басты методы              Ашық метод

 

Лоттың мөлшері                                        Белгіленбеген

                                                                    Бастапқы активтің стандарттық  мөлшері  1000

                                                                    АҚШ доллары

 

Баға мөлшері                                              Бір АҚШ долларына шаққанда

 
 

Еуромен көрсетілген АҚШ  долларына фьючерстің бағасы

Сауда саттық уақыты 10:30 – 17:00 ALT

Сауда саттықтың  басты методы              Ашық метод

 

Лоттың мөлшері                                        Белгіленбеген

                                                                    Бастапқы активтің стандарттық  мөлшері  1000

                                                                    АҚШ доллары

 

Баға мөлшері                                              Қазақстандық теңгеге шаққандағы бір  шетелдік                         

                                                                     валюта (үтірден кейін екінші сан)

 
 

ҚР  халықаралық құнды қағаздардың табысына келетін фьючерс

Сауда саттық уақыты 10:30 – 17:00 ALT

Сауда саттықтың  басты методы              Ашық метод

 

                                                                    Белгіленбеген

Лоттың мөлшері                                        Бастапқы активтің стандарттық мөлшері 1000

                                                                    АҚШ доллары

 

Баға мөлшері                                             Құнды қағаздардың табыстылығы  – үтірден кейін