қасақаналық және оның түрлері

                                                          Мазмұны: 
 
 

Кіріспе................................................................................................................3-4 
 
 

I Бөлім.  Қасақаналық  және оның түрлері

    1. Қасақана  қылмыс туралы түсінік................................................................5

    2. Қасақана  қылмыс түрлері және оған берілетін  жазалар........................6-7

    3. Кінә  туралы түсінік...................................................................................8-9 
 
 
 

II Бөлім

1. Қылмыс жасаудың негізгі сатылары.................................................10-13
2. Тұлғаның қателесу сипаты.................................................................14-16
3. Қасақана құқық бұзушылықтағы себепті байланыс........................17-19
4. Қасақаналық қылмыс құрамы............................................................20-22

Қорытынды.........................................................................................................23 
 
 

Пайдаланған әдебиеттер...................................................................................24 
 
 
 
 
 
 

Кіріспе 

     Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексінде қасақана қылмыс туралы баса айтылған. Қасақана қылмыс істеу қазіргі уақытта  көптеп кездеседі.

     Қылмысты  дәл санатқа жатқызуға мүмкіндік  беретін қосымша белгілердің  түрі кінә нысандары болып табылады. Кінә бұл тұлғаға айып ретінде  тағылады. Мен кінә туралы күрстық  жұмысымда тоқталып, оның қандай белгілері  бар екендігіне қысқаша қарастырдым.

      Басқа да құқық салалары сияқты қылмыстық  құқықтың негізгі заңдық базасы- Қазақстан  Республикасының Конституциясы  болып табылады. Қылмыстық құқық  Жалпы және Ерекше бөлімнен тұрады. Қылмыс пен жаза туралы ұғым, қылмыстық  жауаптылықтың негізгі және одан босату, қылмыстық заңның кеңестіктегі және мезгілдегі күші, жазаның мақсаты  және жүйелері, жаза тағайындаудың  немесе жазадан босатудың мәселелері осы Жалпы бөлімде зерттеледі. Ерекше бөлімде нақты қылмыс құрамдары  мен оларды істегені үшін белгіленеген жаза түрлері көрсетіледі. Қазақстан  Республикасының жаңа Қылмыстық  Кодексі 1997 жылы шілденің он алтысында  қабылданып, ол 1998 жылы бірінші қаңтардан  бастап заңды күшіне енді. Қазақстан  Республикасының Қылмыстықы заңдары  тек қана осы Қазақстан Республикасының  Қылмыстық Кодексінен тұрады.

Қасақана  қылмыс бұл заңды бұзудың өрескел  түрі. Қылмыстық заңдар қылмыстарға  күресі арқылы соның ішінде қасақана қылмысқа күресу арқылы қоғамдық тәртіпті нығайтуға, сол арқылы халықтың тыныш  өмір сүруіне қамқорлық жасауға  жәрдемдеседі.

      Құрылымы  бойынша қылмыстық құқықтық қатынас  объектіден, субъектіден және субъектілердің заңдық құқықтыры мен міндеттерін  құрайтын мазмұннан тұрады Мұндай қатынастардың  субъектілер ретінде бір жағынан, қылмыстық жауаптылықты өтеуге міндетті, бірақ осы жауаптылықтың заңмен бекітілген шегін және белгілеген тәртібін сақтауды талап етуге құқылы қылмыс жасаған адам танылады. Екінші жағынан- өзінің арнайы өкілетті органдары арқылы қылмыс жасау фактісін анықтауға, оны жасаған нақты адамның кінәсін дәлелдеуге міндетті және қылмыстық іс жүргізу заңының нормаларын басшылыққа ала отырып қылмыстық заң нормалары аталған адамды қылмыстық жауаптылыққа тартуға құқылы мемлекет танылады.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

                          I Бөлім.  Қасақаналық және оның түрлері

                            1. Қасақана қылмыс туралы түсінік 

     Қасақаналықтың  ұғымы негізінен екі түрлі элементтен- интеллектуалдық және еріктілік кезеңнен құралады. Зардаптың болуын тілеу немесе оның тууына саналы түрде жол беру еріктілік кезеңі деп аталады. Істелетін іс- әрекеттің қоғамға қауіптілігін сезіну қасақаналықтың қажетті элементі болып табылады, мұндай элементтің болмауының өзі кінәліктің болмағандығын дәлелдейді. Адам өз әрекетінің не әрекетсіздігінің қоғамға қауіптілігін білсе, біле тұра зиянды зардабын тигізсе, бұл қасақана істелген қылмыс боллып саналады. Адам одан өлтірген зиянды, сондай-ақ осы іс-әрекеттің жүзеге асырылу уақыты, орны, тәсілі, жағдайы сияқты мән-жайларды ой елегінен өткізіп, елестетеді. Қасақана қылмыс істегендердің басым көпшілігі өзінің іс-әрекетінің қылмыстық заңға қайшы екенін сезеді. Бірақ та қылмыстық заң тыйым салған әрекет немесе әрекетсіздігін білмей істейтін жайттар да кездесіп қалуы мүмкін. Мысалы, түзеу мекемелерінде, тергеу изоляторында, тәрбиелеу және емдеу профилакторийлерінде ұстайтын адамдар ішімдіктерін, дәрілік немес есірткі заттарды, солндай-ақ беруге тыйым салынған басқа да бұйымдарды қарап тексеруден, жасырып беру немесе кез-келген әдіспен беруге әрекеттенудің қылмыстық заң тыйым салған, жазалайтын әрекеті қасақана қылмыс істегендік болып табылады. Өйткені, іс-әрекеттің қылмыстық заңға қайшылығын сезінуді заң шығарушы қасақаналықтың белгісі ретінде арнайы көрсетпеген. Кылмыс  озiнiн ерекше

турлерiмен айкындалады,  ягни  кылмыстын да  озiне  гана  тан белгiлерi    бар. Кылмыс-зан  жузiнде танылган, когамга кауiптi  iс-арекет. Казакстан Республикасынын кылмыстык зандары тек кана  осы Казакстан Республикасынын Кылмыстык кодексiнен турады. Кылмыстык жауаптылыкты  коздейтiн  озге  зандар  оларды  осы Кодекске  енгiзгеннен гана колданылуга тиiс. 
 
 
 
 

       2. Қасақана қылмыс түрлері және оған берілетінс жазалар  

     Егер  адам өз іс-әрекетінің (әрекетсіздігінің) қоғамға қауіпті екенін ұғынып, оның қоғамдақ қауіпті зардаптары болуын тілесе, қылмыс тікелей ниетпен жасалған қылмыс деп танылады. Егер адам өз іс-әрекетінің (әрекетсіздігінің) қоғамға қауіпті екенін ұғынып, оның қоғамдық қауіпті зардаптары болуын тілемесе де, бұған саналы түрде жол берсе  не бұған немқұрайлы қараса қылмыс жанама ниетпен жасалған қылмыс деп танылады. Кейбір реттерде ғана тікелей қасақаналықпен қылмыс істегенде қоғамға қауіпті зардап ретінде болжануы мүмкін. Қоғамға зиянды зардаптың болуын тілеу немесе оның тууына саналы түрде жол беру тікелей қасақаналықтың еріктілік элементін құрайды. Тікелей қасақаналықта қоғамға қауіпті, зиянды зардаптың болуын тілеу, әр түрлі нысанды көрінуі мүмкін:

      а) қоғамға зиянды зардап келтіру немесе қоғамға зиянды зардап түпкі мақсатқа жетудің қажетті құралы болса;

      б) қоғамға зиянды зардап кінәлі үшін түпкі мақсатқа жетудің белгілі  бір сатысы болуы мүмкін;

      Қылмыстық заңды сипаты- оларға қылмыстық заңмен тыйым салу мен жазалау шараларын  қолдану болып табылады. Денсаулыққа  қасақана орташа оқталудан ажыратқанда  кінәлінің осы қылмыстардағы  ниетінің бағыттылығы ескеріледі. Абайсызда  ұрып-соққандық немесе тәнін ауыртқандық  үшін қылмыстық жауаптылық болмайды. Қылмыстың субъектісі- жасы16-ға толған, есі дұрыс адам. Мысалы, кісіні ауырлататын  жағдайда қасақана өлтіргені үшін 10- жылдан 20- жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.Кінәсіз  қылмыс та,жаза да жоқ. Қылмысты дәл  санатқа жатқызуға мүмкіндік  беретін қосымша белгілердің  түрі кінә нысандары болып табылады . Мысалы , ауыр және аса ауыр қылмыстарға тек қана қасақана қылмыстар жатады. Осы санаттарға сәйкес аса ауыр қылмыстарға қоғамғм қауіптілік дәрежесі ерекше ауыр қасақана қылмыстар, мысалы, кісіні ауырлататын жағдайда қасақана өлтіру, мемлекетке опасыздық, бандитизим, зиянкестік, шабуыл жасап тонау сияқты қылмыс түрлері жатады. Ауыр қылмыстарға мысалы, контрабанда, денеге қасақана ауыр жарақат салу, ауырлататын жағдайда біле тұра кінәсіз адамды қылмыстық жауапқа тарту тағы басқа қылмыстар жатады. Алайда, қылмыстық құқық теориясы мен сот жұмысында қасақаналықтың басқа да түрлері белгілі. Мәселені, пайда болу уақыты бойынша қасақаналық- алдын ала ойластырылған және аяқ астынан пайда болған деп бөленеді. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

                                       3. Кінә туралы түсінік 

     Кінәлі  болу үшін адамның есі дұрыс және әрекет қабілеттілігі шектелмеген  болуы шарт. Кінә - құқық  бұзушының  өзінің құқыққа қайшы әрекетіне  қатысты психикалық қрым – қатынасы. Қылмыстыың субъективтік жағы – қасақана кінә. Бұл қылмысты жасаудағы себептер мен мақсат әрқилы. Кінәлінің денсаулыққа  ауыр зиян келтіру екендігі анықталып, бірақ өзіне байланысты емес себептермен  ондай зардапқа оның қолы жетпесе, құқық  қорғау органдары кейде денсаулыққа  қасақана орташа ауырлықтағы зиян келген осындай жағдайды саралауда қиындық  көреді. Объективті айыптауға, яғни кінәсіз  зиян келтіргені үшін қылмыстылық жауаптылыққа жол берілмейді. Қылмыстың субъективті  жағы бұл негізінен адамдардың психикалық іс-әрекеттерінің қылмыс істеуге  байланысты жағының көрінісі болып  табылады.

     Қылмыстың субъективтік жағының мазмұнын мынадай  заңдылық белгілері кінә, қылмыстық  ниет, ниет пен мақсатты дұрыс анықтаудың маңызы мынада: біріншіден, қылмыстық  жауаптылық негізінен құрамдас бөлігі ретінде ол қылмысты қылмыс болып  табылмайтын іс-әрекеттен акжыратуға мүмкіндік береді. Екіншіден, қылмыстың  субъективтік жағы объективтік жағынан  өзара ұқсас құрамдары бір-бірінен  ажыратуға мүмкіндік береді. Үшіншіден, қылмысиың субъективтік жағынан  мазмұны істелген қылмыстың сондай-ақ оны істеген адамның қоғамға  қауіптілік дәрежесінің деңгейін анықтауға  себеп болады. Мұның өзі жауаптылықтың  негізділігін және мөлшерін анықтауға  мүмкіндік береді. Сонымен, қылмыстың  субъективтік жағының қылмыстық  жауаптылықтың бар-жоғын анықтау  үшін, істелген қылмысты дұрыс саралау  үшін, және әділ жаза тағайындау үшін маңызы ерекше. Осыған байланысты көптеген қаулыларда кінәнің нысанын қылмыстық қаскүнемдік пен арамниеттің және оның мақсаттарының мазмұны мен бағытын терең білу керек.

     Кінә  дегеніміз- бұл адамның өзінің қасақаналықпен немесе қоғамға қауіпті іс-әрекетіне  және оның қоғамға зиянды зардабына  деген көзқарастарының жиынтығының  көрсеткіші болып табылады. Істеген  әрбір қылмыс үшін кінәнің болуы  объективтік ақиқат қылмыстың субъектісінің  кінәлілігі туралы тұжырымды сот  ісі іс бойынша жинақталған дәлелдеулер  арқылы айқындады.  Кінә әртүрлі  қасақаналық және абайсыздық нысанда  ғана болады. Кінә туралы сөз қылмыстық  заңда көрсетілген қоғамға қауіпті  іс-әрекеттерді, яғни қылмысты істеген  жағдайда ғана болады. Қылмыстық заңда  және сот-тергеу практикасында ең көп  кездесетін кінәнің нысаны қасақаналық  болып табылады. Жалпы сот судьялар жаза тағайындағанда қасақаналық түрінде  істелген қылмыстың ниетімен мақсатын ескеруге міндетті.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

                        II Бөлім 

                        1. Қылмыс жасаудың негізгі сатылары 

     Алдын ала ойластырылған қасақаналық- қылмыс жасау туралы қабылданған ниет пен сол қылмыстың өзі бір-бірінен белгілі бір уақыт аралығымен субъект қылмыс жасау жоспары мен тәсілін (орны, уақыты, құралы, тәсілі, тағы басқа). Ойластырып құрастырумен болады. Аяқ астынан пайда болған қасақаналық-кенеттен пайда болып бірен жүзеге асырылуымен сипатталады.

     Анықталған  қасақаналық тұлғаның өзі жасайтын қоғамдық қауіпті әрекетінің немес  әрекетсіздігінің сипатын және саласының  мөлшерін анық түсуімен сипатталады. Мысалы, пышағын жүрекке жұмсайтын кісі өлтіруші, өлімнің орын алатын алдын  ала біліп, қарапайым анықталған қасақаналықпен әрекеттенеді. Ал пышақты  жәбірленушінің ішіне салатындар екі  ұшты қасақаналықпен әрекет жасайды. Анықталған қасақаналық кезінде кінәлі тұлға  қылмысты салдарды көре білгенімен, нақтыламаған.  Мысалы, жәбірленушінің басынан таяқпен  ұру, таспен ұру, аяқпен бастан, кеудеден, іштен тебу. Мұндай жағдайларда әртүрлі  салдар-денсаулыққа жеңіл зақым  келтіруден бастап өлімге дейін орын алуы мүмкін. Алайда мұндай бағалау  тек анықталмаған қасақаналық дәлелденген  жағдайда ғана негіз болып табылады.

     Егер, жәбірленушінің басынан таяқпен  ұру кезінде оны өмірден айыруға  бағытталған тікелей қасақаналық  анықтама, жәбірленушіге шын мәнінде  келтірілген онша ауыр емес зиянның  өзінде (айталық, денсаулыққа орташа ауыр зақым келтіру) қасақана кісі өлтіруге оқталғандық деп бағалануы тиіс. Қасақана қылмыс жасаудың үш сатысы бар: қылмысқа даярлану, қылмыс істеуге  оқталу, қылмыс істеу. Ойлаған қылмысты істеу үшін алдын ала қасақана жағдай жасалса-даярлану болады.  Қылмыс істеу үшін қылмыскер құрал-жабдық дайындауы мүмкін. Мысалы, біреуді ату үшін мылтық сатып алады; біреудің үйіне түсу үшін кілт жасайды; қылмыс істеуге жағдай туғызу үшін сыбайластар ізтестіреді; ұрланған нәрсені тығу үшін орын әзірлейді. Қылмыскер қауіпті әрекет жасауға қасақана барлық күш-жігерін қолданса да, оған байланыссыз себептермен қылмыс аяғына дейін жүзеге аспауы мүмкін. Мысалы, қылмыскер құрбанға шалғанын атса да, ол өлмеуі мүмкін немесе дүкенге түскен ұрыны күзетші ұстап алуы мүмкін. Демек, қылмыстың ақырына дейін бітпеуі мұндай жағдайда қылмыскерлерге байланысты емес. Сондықтан, қылмыс істеуге даярланған және оқталған адам сол қылмыс үшін жауаптылық белгіленген заң бойынша сотқа тартылады. Әрине, оның жазасы жеңілірек болады.