Қуатты Қазақстанды бірігіп құрайық

БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІ ЭКОНОМИКА

Елбасымыз «Жаңа онжылдық – жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері» атты Жолдауында атап көрсеткеніндей, еліміздің алдағы онжылдықтағы жаңа дамуы экономиканы жедел әртараптандыру және ұлттық экономиканың бәсекеге қабілеттілігін арттыру арқылы қамтамасыз етіледі. Елдің қуатын еселеп арттыруға бағытталған міндеттер облыс кәсіпкерлерін де жігерлендірді. Алдағы уақытта облыста индустрияландыру және инфрақұрылымды дамыту есебінен экономиканың тұрақты өсуіне қол жеткізуге мүмкіндік беретін нақты міндеттер қойылды. Оған жетудің жолдары да анықталды. Сөйтіп, нақты бағдарламалар ұсынылды. Оңтүстік Қазақстан облысында да Президент Жолдауын жүзеге асыру мақсатында, іс-шара жоспары әзірленіп, бекітілді. Қазір облыста алға қойылған міндеттерді орындауға бағытталған нақты, кешенді жұмыстар жүргізілуде. Тоқтап тұрған кәсіпорындар іске қосылуда. Жұмыс істеп тұрғандарында өндіріс кеңеюде. Облыстың ондаған ірі және орта кәсіпорындарында мыңдаған жаңа жұмыс орындары ашылды. Оның ішінде индустриялық – инновациялық даму бағдарламасы аясында жалпы құны миллиардтаған теңге тұратын инвестициялық жобалар іске қосылды. Сөйтіп, жаңадан бірнеше мың жұмыс орны пайда болды.

2009-2011 жылдарға арналған іс-шаралар жоспары аясында облыстағы 500 кәсіпорынның өндірістік және экономикалық жағдайларына талдау жасалды. 35 проблемалық кәсіпорын анықталды. Солардың 22-де жұмыс тұрақтандырылды. Облыстағы барлық кәсіпорындардың каталогы әзірленді. Өнімнің қазақстандық мазмұнының үлесін арттыру мақсатында отандық тауар өндірушілерге қолдау көрсетілуде. Кентау қаласындағы эксковатор және трансформатор зауыттарына ауылшаруашылығында суармалы жерлерге каналдар қазуға және облыс тұрғындарына тұрмысқа қажетті бұйымдар әзірлеуге арнайы мемлекеттік тапсырыстар берілді. Алдағы уақытта мұндай тапсырыстардың көлемін ұлғайту көзделуде.

Облыста «логистикалық орталық» деген сөз жиі естілетін болды.

Шымкент қаласында жалпы аумағы 72 гектар жерде сауда-логистикалық орталығын құру жұмыстары жүріп жатыр. Бұл өз кезегінде қазіргі уақыт талабына сай келетін транспорттық-логистикалық орталық құруға, экспорттың артуына, мемлекеттің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған. Аталған орталықта бірінші кезекте қоймалар, сауда павильондары орналасады. Осы орталықта 4100 адам жұмыс істейді деп жоспарланып отыр.

ӘРТАРАПТАНДЫРУДЫҢ ӨЗЕГІ – КӘСІПКЕРЛІК

«Әртараптандырудың өзегі кәсіпкерлік болады» деп атап көрсетті Мемлекет басшысы. «Бизнестің жол картасы – 2020» деп аталатын жаңа бағдарлама бойынша облыста кәсіпкерлікті дамыта отырып, тұрақты жұмыс орындарын құру көзделуде. Мақсат айқын. Ол – әрбір азамат жеке кәсіпкерлікпен айналысуға мүмкіндік алуға тиісті. Сөйтіп, жұмыссыздықты азайту, елдің тұрмысын жақсарту. «Кәсіпкерлікті барынша ынталандырып, қолдау көрсету түбі үлкен табысқа әкелетіндігі сөзсіз», – дейді облыс басшылығы.

Облыс басшылары төмен пайыздық өсіммен шаруаларға несие берудің жолын тапты. «Максимум» аймақтық инвестициялық орталығы» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі құрылғанына көп уақыт бола қойған жоқ. Қазірдің өзінде-ақ Оңтүстік Қазақстанның осы тәжірибесін үйренуге өзге облыстардың өкілдері келіп жатыр. «Максимумның» мақсаты – инвестициялық жобаларды қаржыландыру. Ол былтырдан бері облыс әкімдігінің қаржы операторы міндетін атқарып келеді. Шаруаларды несиелендіруді жеңілдетуді көздеген облыстық әкімдік екінші деңгейдегі банктерге тәуелділіктен құтылды. Шынында да «Максимумның» өзге қаржы операторларынан айырмашылығы көп. Ол ауылдық жерде орналасқан жылжымайтын мүліктерді де кепілге қабылдайды. Несие жеңілдетілген жағдайда, жылына 7-9,5 пайыз өсіммен беріледі. Комиссиялық төлемдер алынбайды. Несие алушының өмірін сақтандыру талап етілмейді. Несие алу үшін қажетті құжаттардың ықшамдалған тізімі бар. Қысқасы, ауыл кәсіпкерлері үшін тиімді жағдайлар жасалған. Әрбір ауданда аймақтық менеджерлер жұмыс істейді. 2009 жылдың мамыр айынан бастап осы күнге дейін «Максимумда» жалпы сомасы 4,6 млрд. теңгені құрайтын 1 621 жоба мақұлданды. Солардың 98,8 пайызы ауылдағы кәсіпкерлердің жобалары. Берілген несиелердің қайтарымы 95 пайыздан астам болып тұр. 2010 жылы «Максимум» жалпы сомасы 772,7 млн. теңгені құрайтын 13 жобаны мақұлдап, қаржыландыра бастады. Соның нәтижесінде қазірдің өзінде бірнеше мың адамға жаңа жұмыс орындары ашылды. Ірі қара мал 2500 басқа, ет өндіру 361, ет өңдеу 264, сүт өндіру 2490, сүт өңдеу 2071, жеміс, көкөніс өнімдерін өңдеу 15600 тоннаға артты. «Ырыс» деп аталатын «Максимумның» еншілес мекемесі 2009 жылы 999,8 млн. теңгенің 548 жобасын мақұлдады. «Максимум» 2010 жылы 2,1 млрд. теңгенің 51 жобасын қарап, оң қорытынды жасады. Ең көп тұтынылатын азық-түліктердің бағасын төмендету мақсатында Шымкент қаласында 13 әлеуметтік дүкен салынып, іске қосылды. «Максимуммен» еншілес «Агроконцерн» ЖШС-і аудандардың игерілмеген арнайы жер қорынан жалға 1408 гектар жер алды. Сөйтіп, жаңа технологиямен егін сала бастады. Биыл пияз, қызанақ, сәбіз, тағы басқан сан алуан көкөніс, басқа да ауылшаруашылығы дақылдары егіліп, жиналып, халыққа сатылып жатыр.

Биылғы жылы облыста 220 мың гектардан астам жерге астық егілген. Астық орағы аяқталып келе жатыр. Үстіміздегі жылы 340-350 мың тонна аралығында дән бастырамыз деп отыр ауылшаруашылығы басқармасындағылар. Ауыспалы егіс тәсілін сақтап, жердің құнарлылығын арттыру мақсатында мақта егілетін алқаптың көлемі 3,7 мың гектарға азайды. Ол жерлерге дәндік және мал азығындық дақылдар егілді. Майлы дақылдар да биыл өткен жылғымен салыстырғанда 22,6 мың гектарға артық егілді. Мақсары егілген алқап 87,4 гектарға жетті. 10,1 мың гектарға күнбағыс егілді. Облыс диқандары биыл 25,8 мың гектарға көкөніс екті. Бұл да былтырғыдан көп. Қазір Оңтүстік Қазақстанда өсірілген көкөністер бүкіл республика тұрғындарына сатылып жатыр. Өнім мол.

МОЛШЫЛЫҚҚА ЖЕТУДІҢ ЖОЛЫ

Облыста мал шаруашылығын дамытуға деген ұмтылыс жақсы. Былтыр ет, сүт, жұмыртқа және жүн өндіру алдыңғы жылғымен салыстырғанда 2-4 пайызға өсті. Сөйтіп, ет 154,6, ал сиыр сүті 607 мың тоннаға, жұмыртқа 247 миллион данаға жетті, 6,7 мың тонна жүн өндірілді, мал мен құс саны 3-5 пайызға артты. Қазір баяғы ұжымшарлар мен кеңшарлар жоқ. Өндірілген мал өнімдерінің басым көпшілігі жеке қожалықтардың үлесінде. Былтыр сүттің 3, ал еттің 5 пайызын ғана ауылшаруашылығы кәсіпорындары мен шаруа (фермер) қожалықтары өндірді, қалған 95-97 пайызы жеке азаматтардың шаруашылықтарының үлесінде.

Оңтүстік Қазақстан облысында қазір 749 мың ірі қара, 3 млн. 786 қой мен ешкі, жылқы 151,8, түйе 17, шошқа 34,7 мың, ал құс саны 2 млн 282 мыңға жетті. Облыста мал мен құстың өнімділігі артып келеді. Әрбір сиырдан сауылған сүт орташа 2088 килограмға жетті. Мақтарал, Сайрам, Түлкібас аудандарында бұл көрсеткіш 2284-2555 келі. Әсіресе, Шымкент қаласының төңірегінде сүт өнімдерін молайту үшін қыруар жұмыстар атқарылуда.Мал шаруашылығы өнімдерінің көбейе бастауы, негізінен, асыл тұқымды мал шаруашылығын ұйымдастырудың нәтижесі. Қазір облыста 155 асыл тұқымды мал өсіретін шаруашылық бар. Олардың 17-сі ірі қара, 78-і қой, 35-і жылқы, 15-і түйе, 9-ы шошқа және бір асыл тұқымды шаруашылық құс өсірумен айналысады. Осы асыл тұқымды шаруашылықтарда 5626 бас ірі қара, 317,6 мың қой, 11 мың жылқы, 4,3 мың түйе, 8 мың бас шошқа өсірілуде. Бұл жалпы ірі қараның – 0,6, қойдың – 7, жылқының – 6, түйенің – 22, шошқаның 27 пайызы. Рас, қазірше облыстағы асыл тұқымды малдың үлестік салмағы республикадағы орташа көрсеткіштен төмендеу. Әсіресе, ірі қара мал аз. Республикада асыл тұқымды ірі қараның үлесі жалпы мал басының 5,2 пайызындай. «Мал табынын қалыпына келтіру үшін асыл тұқымды малдың үлестік салмағы 20 пайыздан кем болмауы керек», – дейді облыстық ауылшаруашылығы басқармасының мамандары.

Қазақ мал ұстауға бейім. Бұл облыс ауылшаруашылығының негізгі салаларының бірі. Облыс халқының тұрмыстық әл-ауқатының өсуіне және облыс экономикасының өркендеуіне мал шаруашылығының әсері аз емес. Сондықтан мал шаруашылығын дамыту, оның ішінде асыл тұқымды мал басын көбейтуді жолға қою туралы облыстық әкімдіктің алқа мәжілістерінде аз әңгіме болып жүрген жоқ. Белгіленген межелер мен оларды іске асыру үшін атқарылып жатқан жұмыстар да аз емес.

Әрбір аймаққа бейімделген мал тұқымдарын көбейтуді жолға қоюға талпыныс жасалуда. Асыл тұқымды шаруашылықтарда ірі қара малдың – әулиеата, қара-ала тұқымдары көбейіп келеді. Қой шаруашылығында бұл маңызды жұмыс үш бағытта жүргізілуде. Биязы жүнді Оңтүстік қазақ мериносы, қаракөлдің қара және сұр түрлері және қазақтың қылшық жүнді құйрықты қойы арта түсуде. Жылқыдан – қазақтың жабы, ахалтеке және Қостанай жылқысын көбейтуге талпыныс бар. Түйеден – аруана және ет бағытындағы қос өркешті, шошқаның – ірі ақ тұқымы, ал құстан – Роданит тұқымы өсірілуде.

Бұрынғы жылдары асыл тұқымды биязы жүнді қойын, негізінен, Бәйдібек, Қазығұрт, Төлеби, Ордабасы, Түлкібас аудандарының шаруашылықтары өсіреді екен. Қазір шамалы ғана биязы жүнді қойы бар Қазығұрт ауданын айтпағанда, жоғарыда аталған басқа аудандарда аталған қой тұқымы мүлдем азайып кеткені жасырын емес. Сондай-ақ бұрын асыл тұқымды таза қанды, жартылай таза қанды, орыс желісті жылқыларын өсірген Қазығұрт, Сайрам, Сарыағаш,Төлеби, Түлкібас аудандарында қазір жылқының жоғарыда аталған тұқымын өсірумен бірде-бір шаруашылық айналыспайды.

Облыс көлемінде асыл тұқымды қаракөл қой шаруашылығы саласында да күрделі жағдай қалыптасып отыр. Атап айтқанда мал басының кемуіне, жоғары өнімді зауыттық типтердің гендік қорының жоғалуына және өте бағалы елтірі түрлерінің сиреуіне әкеліп соғып отыр.

Аталған олқылықтардың орнын толтыру үшін облыста не істеліп жатыр?

– Бүгінгі таңда облысымызда асыл тұқымды малды көбейтіп, оның өнімділігін арттыру үшін жұмысты, негізінен, 3 бағытта жүргізу көзделуде. Біріншіден, асыл тұқымды мал шаруашылықтары зоотехникалық есеп-қисапты және селекциялық жұмыстарды өз дәрежесінде жүргізе отырып сұрыптап, іріктеу арқылы малды өз төлі есебінен көбейту. Екіншіден, басқа аймақтардан Оңтүстіктің табиғатына төзімді асыл тұқымды малды сатып алу арқылы көбейту. Үшіншіден, жаппай жекешелендіру үдерістері кезінде жеке қожалықтарға бөлініп кеткен асыл тұқымды малдарды топтастырып, құжаттарын қалпына келтіру арқылы оларды ассоциацияларға, жауапкершілігі шектеулі серіктестіктерге біріктіру, – дейді облыс әкімінің бірінші орынбасары Берік Оспанов.

Облыс агроқұрылымдарында мал басының 95-98 пайызы шаруа және жеке қожалықтарда топтасқан. Сондықтан, малды асылдандыру жұмысын дамытудың негізгі жолдарының бірі малды қолдан ұрықтандыру, дейді ауылшаруашылығының шенеуніктері. Өткен жылы облыстағы аудандар мен қалаларда мал басын қолдан ұрықтандыру жұмыстарын жақсарту мақсатында жергілікті бюджеттен 20 миллион 500 мың теңге қаржы бөлініпті. Осы қаржыға 40 мың бас сиыр қолдан ұрықтандырылғаны белгілі. Осындай жұмыстардың нәтижесінде 2010 жылы әрбір сауын сиырдан сауылатын сүтті 3000 келіге жеткізу көзделіп отыр.

2011 жылдың соңына дейін облыста тағы да 55 сүт фермасын ұйымдастырмақшы, 220 малды қолдан ұрықтандыру бекеттері жұмыс істей бастамақшы.

– Жақын жылдары асыл тұқымды 80 қой, 45 жылқы, 22 түйе шаруашылығы ұйымдастырылады. 80 мал бордақылайтын алаң салынады. 29 мал соятын арнайы орын ашылады. Мемлекеттік қолдау көрсету арқылы мал тұқымын асылдандырып алсақ, алдағы 1-2 жылда облыс халқы мал өнімдерімен өзін-өзі толық қамтамасыз ететін дәрежеге жетіп қалады, –деді облыс әкімінің бірінші орынбасары Берік Оспанов.

Облыс тұрғындары шамамен жыл сайын 108 мың тонна ет, 692 мың тонна сүт, 365 млн. дана жұмыртқа жейді екен. Қазір оңтүстікқазақстандық шаруалар етті қажеттіліктен едәуір көп өндіреді. Ал сүт пен жұмыртқа мәселелері бойынша межедегі көрсеткіштерге жетуге жақындап қалды.

ЖАҢАША КӨЗҚАРАС

Соңғы жылдары облыста тағлымы мол тарихи ескерткіштердің біразы қайтадан жөнделді. Қаланың кең көшелерінің біріне Тұрар Рысқұловтың ескерткіші бой көтерді. Ұлы Отан соғысына облыстың әскери комиссариаттарынан шақырылып, қан майданға барған 140 мыңнан астам адамның есімдері мәрмәр тасқа ойып жазылып, оларды мәңгі есте сақтаудың амалдары қарастырылды. Шымкенттегі Абай атындағы саябақта Даңқ аллеясы тұрғызылды. Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би көшелері қосылатын Ордабасы алаңында зәулім Тәуелсіздіқ монументі ашылды. Жастар арасындағы жұмысты одан әрі жақсарта түсуге бағытталған маңызды қадам жасалды. Облыс орталығындағы екі қабатты ғимаратты «Жастар үйі» деп атады. Қазір жастар ұйымдарының барлығы сонда жиналып, жұмыс істеуге көшті.

Шымкент қаласындағы Абай атындағы саябақта бұрын «Жастар» деп аталатын тойхана бар еді. Облыс, қала басшылары әлгі ғимараттың иесіне қолқа салды. Ел демалатын жерде тойхананың тұрғаны ақылға қонбайтын еді. Сондықтан кәсіпкер тойханасын әлеуметтік жауапкершілік аясында коммуналдық меншікке өткізді. Ғимарат бюджет қаражаты есебінен жоғары талап деңгейінде қайта жөндеуден өткізіліп, көркем сурет галлереясы болып ашылды.Ұлы сазгер Шәмші ағамызға арналып, Шымкенттің төрінде «Шәмші әлемі» деп аталатын керемет кешен тұрғызылды. «Шәмші әлемі» төбесі жабық ғимарат емес. Ана шеті мен мына шеті ат шаптырым саябақ. Ұлы сазгерге арналған саябақтың ортасында Шәмші Қалдаяқовқа арналған биік ескерткіш тұр. Мүсіннің қарсы алдында Оңтүстік Қазақстан облысынан шыққан сазгерлер мен әнші-күйшілердің есімдері тасқа қашалып жазылған аллея барі.

Шымкенттегі облыстық тарихи-өлкетану мұражайында «Шәмші әлемі» көрме-экспозициясы ашылды. Көрмеде ән өмірінде жарық жұлдыздай сәуле шашып, айрықша із қалдырған, күллі қазақ халқының мақтанышына айналған Шәмші Қалдаяқұлының өмірі мен шығармашылығы көрсетілген. «Шәмші әлемінде» «Арыс жағасында» атты Шәмші әндерінің ретро фестивалі өтті. Аталған тарихи және мәдени ескерткіштердің барлығы, негізінен, бизнестің әлеуметтік жауапкершілігі аясында атқарылды.