Қуатты Қазақстанды бірігіп құрайық

«Қуатты Қазақстанды бірігіп құрайық» деген Елбасының сөзі бар. Қазақстанның барлық аудандары, облыстары ғана емес, бүкіл қазақстандықтар бір кісідей біріге қимылдаса алынбайтын қамал жоқ. Президенттің сөзі осыны аңғартса керек. Еліміздің экономикасы, әлеуметтік жағдайы, мәдениеті қалай дамып келе жатқанын, қазіргі жай-күйін білу үшін Статистика агенттігінің том-том цифрлардан тұратын деректерін ақтарып жатудың қажеті шамалы. Ол да керек шығар. Егер шын жағдайды тереңірек түсінгіңіз келсе өзіңіз өмір сүріп жатқан аймақтың тынысына құлақ түріңіз. Елдің экономикасының, әлеуметтік жағдайының, мәдениетінің жүрек соғысын сезесіз. Жергілікті атқарушы биліктің тындырып жатқан тірлігіне қанығасыз. Біз Оңтүстік Қазақстан облысының «қан тамырының соғысын» байқауға ниеттеніп, білегіне саусағымызды салғанда осыны мақсат тұттық. Жақында облыста өткен, өзіміз қатысқан шараларды еске алдық.

ОБЛЫСТЫҢ ЕКІ «КӨЗІРІ»

Облыста жақында индустриялық-инновациялық бағдарламаның аясында бірнеше өндіріс орны іске қосылды Солардың бір шоғыры бұрынғы «Фосфор» зауытының аумағында ашылды. «Фосфор» – Шымкент қаласындағы бұрынғы ең ірі кәсіпорындардың бірі. Бір өзі шағын қала сияқтанатын. Аумағы — 337 гектар. Ұзақ жылдар бойы сары фосфор өндіріп келген. Кеңес одағы қалай тарады, зауыт та жұмысын тоқтатты. Шымкент қаласының тұрғындарын зиянды шаң-тозаңымен, түтінімен аямай ластап келгендіктен ешкім қыңқ еткен жоқ. Тіпті, осы зауытта жұмыс істеп, бала-шағасын асырап жүргендердің өзі зауыттың пайдасынан зияны көп екенін айтып жүрді. Арада көп уақыт өткен жоқ. Оның алып цехтарын, кімдер екенін қайдам, аямай тонады. Вагондарды тізіп қойып тұрып темірлерді түн жамылып артты да жатты. Қытайлықтардың құдайы беріп қалған болуы керек. Не керек,бұрынғы «Фосфордың» сыртқы келбеті соғыс жылдарында жаудың авиациясы аяусыз бомбалаған, одан кейін ауыр артиллериямен ұзақ уақыт бойы атқылаған қалалар сияқты еді. Бірақ зауытқа тартылған жол сақталып қалды. Коммуникацияның барлығы бар.

Шымкент қаласының әкімдігі осы «Фосфор» зауытының бұрынғы аумағын «Индустриялық аймақ» деп жариялады. «Өндіріс орнын ашамын» деп, екі білегін сыбанған кәсіпкерлердің бизнес жоспары дұрыс болса бітті. Осы арадан жер беріле бастады. Енді, міне, сол индустриялық орталықта салынып біткен кәсіпорындар салтанатты жағдайда ашылып жатыр. Бұл Оңтүстік Қазақстан облысының бір «көзірі» дей аламыз.

Біз жақында әлгі орталықта пайдалануға берілген «ҺІLL Corp.» деп аталатын зауытқа ат басын бұрдық. Бұл осы заманғы технологиялармен жұмыс істейтін, мотор майларын, басқа да жанар-жағармайлар шығаратын ірі зауыт. Өнімдерінің сапасы жөнінен Қазақстанда ғана емес, ТМД-да бұл кәсіпорынмен теңесе алатын өндіріс орны жоқ. Бізге жобаның жетекшісі Баходиржан Сайдуллаев мырза жоғары технологиямен шығарылып жатқан зауыт өнімдеріне шет елдерден де тапсырыс түсіп жатқанын айтты.

Зауытта орнатылған испаниялық жабдықтарда үлкен ыдыстарға мотор майлары құйылады. Ал, Чех елінен әкелінген жабдықтарда 4-5 литрлік ыдыстарға май толтырылып жатыр. «Ақылды» машиналар ыдыстарға қашан, қанша май толтырылғанын автоматты түрде жазып қояды. Тіпті, жұмыстың кімнің ауысымында атқарылғанына дейін көрсетеді. Шаруаның барлығын басқару тетіктері арқылы операторлар бақылап отыр.

Инновациялық жобаны іске асыру 2008 жылы басталыпты. Жобаның жалпы құны 3 миллиард 342 миллион теңге. Оның 1 миллиард 337 мың теңгесі кәсіпкерлердің өз қаржысы. Ал қалғаны несиеге алынған қаражат. Құрылыс жұмыстарына 43 адам қатысыпты. Ал зауыт іске қосылған күннен бастап 226 адамға жаңа жұмыс орны ашылған. Сөйтіп, Шымкенттен шыққан жоғары сапалы «Fastroіl» майы тұтынушылардың игілігіне жарап жатыр.

Облыстық кәсіпкерлік және өнеркәсіп басқармасының бастығы Нұржан Әлтаевтың сөзіне қарағанда, индустриялық аймақ қазір еліміздің индустрияландыру картасынан өзінің орнын алып үлгерді. Ал индустриялық аймақ әкімшілігінің директоры Нұрғали Камардиновтың сөзіне қарағанда, жақында арнайы құрылған кеңесте осында салынатын 10 кәсіпорынның инвестициялық жобаларын қарап, бекітіпті. Олардың арасында темір-бетон бұйымдарын шығаратын зауыт, құрғақ құрылыс материалдары қоспасын өндіретін кәсіпорын, битум және асфальт, жол құрылысы материалдарын шығаратын өндіріс орны, тағы басқалар бар. Олардың бірқатары алғашқы кезде бұрынғы «Фосфор» зауытының орнында қалған қоқысты шикізат ретінде пайдаланады.

Индустриялық аймақта салынып жатқан әрбір өндіріс орнының тағдыры бақылауға алынған. Кездескен қиындықтарды уақыт өткізбей шешіп беруге жергілікті атқарушы билік ынталылық танытуда. Салынып жатқан өндіріс орнының ғимараты қашан басталып, қашан аяқталатынына дейін белгілі. Кәсіпкердің жұмыс кестесі қалалық кәсіпкерлік және өндіріс басқармасында тұр. Мұндағы кәсіпорындар үшін электр қуаты 25 пайызға арзандатылыпты. Мынадай да жаңалық бар. Индустриялық аймақта тек қана өндіріс орындары емес, кәсіпорындардың өз өнімдерін сататын дүкендері де болады. Мысалы, қала тұрғындары осында келіп, өздері қалаған тұрмыстық заттарын, құрылыс материалдарын, тағы басқаларды зауыттың бағасымен сатып ала алады.

Индустриялдық аймақта тек қана еліміздің кәсіпкерлері жұмыс істемейді. Шет елдіктер де Шымкенттегі индустриялдық аймаққа инвестиция құя бастамақшы. Облыс басшылары жақында халықаралық инвестициялық қорлардың бірімен осы мақсатта келісімшартқа қол қойды. Шетелдіктер еліміздегі бюрократиялық кедергілерге реніш білдіріпті. «Өзге қолбайлау жоқ», – депті. Жалпы, 2010 жылы «Бизнестің жол картасы – 2020» бағдарламасы аясында облысқа 729,6 миллион теңге бөлінген. Соның 552 миллион теңгесі индустриялық аймақтағы инфрақұрылымды дамытуға бағытталған.

Оңтүстік Қазақстан облысының тағы да бір «көзірі» бар. Ол «Оңтүстік» арнаулы экономикалық аймағы. Бұл жерде де бірнеше жаңадан салынған кәсіпорын пайдалануға тапсырылды. «Оңтүстік» арнаулы экономикалық аймағында орналасқан жаңа кәсіпорынның бірі «Хлопкопром–целлюлоза» ЖШС-нің идеясы бойынша салынып бітіпті. Жобаны «Гигроскопиялық мақта, мақта целлюлозасы мен карбоксилметил целлюлозасы» деп атапты. Оны іске асыру аясында соңғы 1,5 жылдың көлемінде қыруар шаруа тындырылыпты. Жобаның құны 3 млрд. 852 миллион теңгеге жуық, деді мамандар. Кәсіпорында 217 жаңа жұмыс орны ашылды. Кәсіпорын директоры Қайнар Бегалыұлы Аббасовтың сөзіне қарағанда, жылына 12 мың 250 тонна өнім шығарылады.

«Оңтүстік» арнаулы экономикалық аймағында ашылған екінші кәсіпорын – «Oxy Textіle» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі салып біткен зауыт. «Тарақталған және иірілген жіп өндіру» кәсіпорнының цехтары үлкен, әрі биік. Ана шеті мен мына шеті ат шаптырым деуге болады. Бұл – мақта кластері аясында іске қосылған индустриялдық-инновациялық ірі жобалардың бірі. Кәсіпорынды салуға, жабдықтауға 5 миллиард 879,6 миллион теңге жұмсалыпты. Соның 2 млрд. 148,4 млн. теңгесі кәсіпкерлердің өз қаражаты. Ал 3 млрд. 731,2 млн. теңгесі несиеге алыныпты. Жобалық қуатына толық жеткен кезде бұл кәсіпорын жылына 7,5 мың тоннаға дейін жіп шығарады.

«Оңтүстік» арнаулы экономикалық аймағы Оңтүстік Қазақстан облысының Сайрам ауданы аумағында орналасқан. Ол Шымкент қаласымен іргелес. Енді Оңтүстіктің мақтасын өңдеп, мақта талшығынан тоқыма бұйымдарын өндіру жолға қойыла бастады. Оңтүстікте жеңіл өнеркәсіп дамыған сайын мақта шаруашылығымен айналысатын ауыл адамдарының арман-мақсаттары іске аса бастайды. Қазір елге дәл осындай кәсіпорындар керек. Мақта кластерін одан әрі дамыту мақсатында іске қосылған бірнеше кәсіпорын туралы айттық. Олардан тыс, «Ютекс-KZ» АҚ-ы иірілген жіп және дайын мата өндірісін қолға алып жатыр. Аталған кәсіпорындар толық қуатында іске қосылғанда әлі де тек қана мақта кластері бағытында мыңнан астам жаңа жұмыс орындары ашылады.

«Оңтүстік» арнаулы экономикалық аймағы 2005 жылы мақта кластері мен мата өнеркәсібін дамытуды қолдау үшін Мемлекет басшысының Жарлығымен құрылған болатын. Сол «Оңтүстік» арнаулы экономикалық аймағында пайдалануға беріледі деп жоспарланған үш фабриканың екеуі қазір жұмыс істеп тұр. Үш фабрика жобалық қуатына жеткенде, облыс аумағында өсірілетін мақта шикізаты мен мақта талшықтарының 40 пайызы Оңтүстік Қазақстаннан өңделетін болады.

– Біз аумақтың инфрақұрылымдық құрылысын өзіміздің тарапымыздан толық аяқтадық. Жоғарыда айтылған кәсіпорындарды салумен және іске қосумен қатар қосымша инвестициялар тарту жұмыстарын жүргізудеміз. Атап айтқанда, түріктің танымал «Чалык» холдингімен келіссөздер жүргізілуде. Олар осында фабрика салуға 300 млн. АҚШ доллары көлемінде қаржы салмақшы. Сөйтіп, 2 мыңға тарта жұмыс орындарын ашамыз, – деп отыр. Бұл – алдын ала уағдаластық. Жақында Елбасының тапсырмасымен Оңтүстік Қазақстанның делегациясын басқарып Түркияға барып қайттым. Сонда жоғарыда айтылған уағдаластыққа қол жеткіздік. Бұл нақты ниет, орындауға болатын жоспар. Холдинг кенеп маталарын шығаратын фабрика салуды жоспарлап отыр. Сонда біз Оңтүстік Қазақстанда өндірілетін барлық мақта шикізатының 70 пайызға жуығын өзімізде өңдейтін боламыз, – дейді облыс әкімі Асқар Мырзахметов.

Арнаулы экономикалық аймақта тек қана мақта өңдейтін кәсіпорындар салынбайды. 2006 жылы Үкімет «Оңтүстік» арнаулы экономикалық аймағын мамандандыруды кеңейту жөнінде шешім қабылдаған болатын. Соған сәйкес мұнда мақта кластерін ғана емес, тұтастай алғанда мата өнеркәсібін дамытуға болады. Сондықтан да 2009 жылы облыс басшылығы АЭА-да мамандандыруды кеңейту және фармацевтикалық өнеркәсіпті дамыту және тағам өнімдері өндірісін құру жөнінде шешім қабылдады. Мұның өзі мүмкіндікті кеңейтті. Аймақта экономиканың басқа бағыттарын да дамытып, басқа да кәсіпорындар құру басталып та кетті. Мысалы, жақында жүн өңдейтін зауыт іске қосылды. Оның Соңғы жылдары қойды көбейтуге кірісіп кеткен шаруалар үшін тиімділігі өте зор. Мысалы, қазір Созақ ауданында мал басы Кеңес одағы кезіндегі деңгейге жетті. Бірақ шаруашылықтарға мал өнімдерін өңдеу мен өткізу қиын. Сондықтан өңдеу кәсіпорындарын көбейтуге облыс басшылығы айрықша көңіл бөле бастады. «Қазатомөнеркәсіп» компаниясы Созақ ауданында ет, сүт өңдейтін кіші зауыттар ашуды ойластыруда. Бірақ, олар да жетпейді.

Ауданда қазір ірі қара мал мен жылқы жеткілікті. Мұнан тыс, 343 мыңнан астам қой мен ешкі, 8 мыңдай түйе бар. Айталық, Амангелді Нұрлаевтың «Қарақалпақ» деп аталатын шаруа қожалығында түйе 500-ге жетіпті. Мыңнан аса қой бар. Олардың негізгі табысы – түйенің еті. Ойсыл қараның қымыранына тапсырыс болса ғана өтеді. Көктемде түйенің, қойдың жүнін қырқыпты.

– Енді сол жүн жиналып тұр. Өткізбеген соң ақша болмайды. Тіпті, биылдан кейін жүнді қырқудың да қажеті жоқ па деп ойлап қоямыз. Қаншама шығындайсың. Сол да өтелмейді, – дейді түйеші Мұхамед Нұрлаев. Тек қана Созақ ауданында жылына 13 мың 800 тоннадай сүт жиналады. Мал бағып отырған шаруа сүтті өткізе алмайтын болған соң, сауа да бермейді. Одан төлі еміп, семіргенін дұрыс көреді. Ал жүнді шірітіп, құрттатып жібермеу үшін өртеп жіберуден басқа амал таппай жүргендер көп.

– Біздің ең бірінші мәселеміз, мал өнімдерін өңдейтін кіші зауыттар ашу болып тұр. Өйтпесек, мал басы өскенімен, одан елге пайда болмайды, – деген еді Шымкенттегі басқосулардың бірінде Созақ ауданының әкімі Созақбай Әбдіқұлов. Әкім дұрыс айтады. Созақ ауылында жеке кәсіпкердің сүт өңдейтін цех ашу үшін салған ғимараты қаңырап бос тұр. Шаруаның жабдықтар сатып алуға қаржысы жетпей тығырыққа тіреліпті. Ал асыл тұқымды қаракөл өсіретін «Құмкент» өндірістік кооперативі өздері елтірі өңдейтін шағын цех ашпақшы. Малшылар асыл тұқымды қаракөл қойларын, негізінен, етке өткізіп жатыр. Елтірісін сатайын десе, өңделмеген тері өте арзан. Шопанның еңбегі ақталмайды. Кооперативте қазір 12 мыңнан аса қаракөл қойы бар.

– Мал шаруашылығынан келетін табысты мардымды деп айта алмаймын. Өз шығынын өзі жапса, бізге сол да жеткілікті. Шаруашылықтың 30 пайызы егіншілік. Табыс сол егіншіліктен келеді, – дейді «Құмкент» өндірістік кооперативінің төрағасы Исатай Тәліпов.

Енді облыстық әкімдіктің ұйытқы болуының нәтижесінде жүнді кәдеге жаратуға мүмкіндік туды. Обал болып жатыр еді. Кейбір шаруалар былтырғы жүнді шикізат күйінде келісін 5 теңгеден сатқанын өз көзімізбен көрген едік. Облыстағы қойлардың дені сапасы жоғары қылшық жүнді.

– Біздің есебіміз бойынша жылдан-жылға облыс шаруалары жүн өндруді көбейте алады. Ал ашылған зауыттың қазіргі мүмкіндігі жылына 3,5 мың тонна жүнді өңдеу. Яғни, кәсіпорын шаруалардың қолындағы жүннің бір бөлігін ғана өңдей алады. Соның өзінде бұл оң бастама болды. Қазір зауыт биязы жүнді шаруалардан шикізат түрінде келісін 200 теңгеден сатып алып жатыр. Оны жуып сатқан кезде құны 600 теңгеден кем болмайды, – деді облыс әкімінің бірінші орынбасары Берік Оспанов.

Қазақ үшін қажетті кәсіпорынды іске қосуға қаржыны «Максимум» аймақтық-инвестициялық орталығы бөліпті. 100 миллион теңгеге инфрақұрылым ретке келтіріліпті, құрал-жабдықтар сатып алыныпты.

– Жүн жуатын цехтың қуаттылығын арттыру қажет. Тағы бір цех орнату керек. Түбіт шығаратын цехқа тағы да 40 шақты құрал-жабдық қосқан дұрыс болады, – деді «Максимум» аймақтық-инвестициялық орталығының бас директоры Мәлік Шыныбаев.

Зауыт басшылығы келешекте жүнді жуып қана қоймай оны түтіп, содан әртүрлі мата шығармақшы, көрпе тікпекші, киіз басуды да байқап көрмекші. Осы шаруаларды атқаруға қажетті жабдықтарды да түгендей бастапты. Өнімді экспорттау жөнінде шетелдік әріптестерімен келісім жасап жатқандары белгілі болды.

– Биязы жүнді Қытайға жібереміз. Олар бізге алдын ала миллион теңге төлеп қойды. Ал қара жүнді Россияға жібереміз. Осы екі елдегі әріптестерімізбен әрқайсысына 2 мың тоннадан жүн жөнелтуге «контракті» жасап қойғанбыз, – деді зауыттың бас директоры Шағанбек Қанжарбайұлы.

Зауытта қазірдің өзінде 150 адам еңбек ете бастапты. Ал ол толық қуатымен іске қосылғанда 200-ден аса маман жұмыспен қамтылмақшы.

Оңтүстік Қазақстан облысында биылғы жылдың басынан бері іске асырылған инвестициялық жобалардың саны қазір 10-ға жуық. Осынша зауыт салынып бітті. Сөйтіп, облыстың өндірістік қуаты бірте-бірте артып келеді. Мына мәселеге назар аудармау мүмкін емес. Басты бағыт – шикізатты өңдеу арқылы тұтынушыға дайын өнім жеткізу. Жоғарыда аталған жобаларды іске асыру мақсатында облыста 21,6 млрд. теңге инвестиция тартылды. Сөйтіп, 1386 жаңа жұмыс орындары ашылды.

– Биылғы жылдың екінші жарты жылдығында тағы да жеті инновациялық-инвестициялық жоба іске қосылмақшы, – деді бізге облыстық кәсіпкерлік және өнеркәсіп басқармасының басшылары.

– Тұтастай алғанда, жеделдете индустриялық-инновациялық дамыту бағдарламасы ауқымында облыста ағымдағы жылы 23 жобаны іске асырамыз деп жоспарлап отырмыз. Оның 8-і қазірдің өзінде пайдалануға берілді. Үшеуін жоғарыда атадық. Жыл аяғына дейін кестеге сәйкес тағы 12 жоба іске қосылады. Осы 23 жоба орындалған кезде 3 мың 784 жаңа жұмыс орны ашылмақшы, – дейді облыс әкімінің орынбасары Ерлан Айтаханов.