Материалдық емес активтер

     Материалды  емес актив объектілерін қабылдауды ресімдегенде акт материалды емес актив объектісінің әрбір объектісіне бір данадан жасалады. Материалды емес активтердің бірнеше біртектес объектілерін қабылдауды ресімдейтін жалпы акт жасауға болады. Акт ресімделгеннен кейін материалдық емес актив объектісін немесе оны қолдануды жүйелеп баяндайтын құжаттама немесе осы объектіге қатысты ұйымның сондай және тағы басқа мүліктік құқықтарын растайтын құжаттар тіркеліп, ұйымның бухгалтериясына беріледі, оған бас бухгалтер қол қояды және ұйым басшысы немесе соған уәкілетті тұлға бекітеді. Басқа ұйымға материалдық емес активтерді бергенде (сатқанда) акт екі дана болып жасалады, тапсыратын ұйым және материалдық емес активтер есебі карточкасында тиісті жазба жасалады.

     Ұйым  пайдалануына түскен материалдық емес активтердің барлық түрлерінің есебі үшін қолданылады. Материалдық емес актив объектілеріне жатқызу тәртібі мен олардың құралы заңдармен және нормативті актілермен реттеледі.

     Бухгалтерияда әрбір объектіге  карточка жүргізіледі. Форма кіріске  алынуға арналған құжат, материалдық емес активтерді қабылдау – тапсыру және басқа құжаттама негізінде бір дана болып толтырылады. 8 графада бастапқы құжат пен пайдалы қызмет ету мерзіміне негізделіп есептелген мөлшер (норма) бойынша ай сайын есептелетін амортизация сомасы көрсетіледі. «Материалдық емес актив объектілерінің қысқаша сипаттамасы» бөлігінде тек қана актив объектінің негізгі көрсеткіштері жазылады, ұйымда бар осы объектіге арналған техникалық құжаттама мәліметтерін көшіруге болмайды. 

 

     1.4. Материалдық емес активтердің амортизациясының, материалдық емес активтерді түгендеудің есебі 

      Өндірістік  – шаруашылық қызмет процесінде материалдық  емес активтер моральдық  тозуға ұшырайды.

      Есептелген  тозудың мақсаты  – пайдаланудың белгіленген  мерзімі ішінде тозуды өндіріс пен айналымның шығындарына қосу есебінен олардың құнын өтеу үшін көздерді қалыптастыру. Материалдық емес активтер бойынша амортизация бастапқы құнынан есептелген нормалар және МЕА болжамды ұтымды пайдалану мерзімі бойынша ай сайын есептейді. Амортизация нормасының мерзімін анықтау мүмкін емес. МЕА бойынша мерзім 10 жылға, бірақ субъектінің жарғыда белгіленген қызметінен аспайтындай болып белгіленеді.

      МЕА түгендеген кезде:

1. Кәсіпорынға меншік құқында тиесілі МЕА нақты қолда бары.

2. Оларды баланста көрсетудің дұрыстығы мен мерзімділігі.

3. МЕА тозуын есептеудің дұрыстығы.
4. Моральды ескірген активтердің бар-жоғын тексереді.

     Бастапқы  құжаттамада МЕА  объектісінің егжей- тегжейлі сипаттамасы  болып, олардың бастапқы құны, ұтымды пайдалану  мерзімдері, тозу нормалары, объект пайдаланылатын бөлімшелер, МЕА түгендеулері көрсетілуге тиіс. Объектінің өзінің бар-жоғын және оны пайдаланудағы кәсіпорынның құқын растайтын құжаттардың қолда барын анықтау қажет.

     Гудвилл есебі

     Сатып алушы кәсіпорын  активтердің шынайы құнынан артық 4 200,0 төледі. Дәлелдемесі мынадай:

1. Сатып алынған кәсіпорын өткізу нарқында монополияның қайсыбір нысанына ие болған.
2. Кәсіпорынды сатып алғанда сатып алушы фирма ішкі немесе сыртқы нарықтағы өз жағдайын нығайтады.
3. Сатып алушы фирма өндірісті бұрынғы атымен жүргізбек, өйткені оның тауарлары кеңінен танымал және сұранысқа ие.
4. Кәсіпорында білікті қызметкерлер бар.
5. Кәсіпорында пайда әкелгіш тауар белгілері, тауардың шығатын жері, лицензиялар бар.
6. Кәсіпорын сатып алынатын материалдық ресурстарды өткізу нарқына жақын орналасқан.

     Тауарлы – материалдық қорлардың есебі

     Материалдық қорлар, оларды есепке алудың міндеті мен  жіктемесі

      Өндіріс процесіне еңбек  құралдарымен қатар  еңбек заттары  да қатысады.

     Өндірістік  қорлар - бұл бір өндірістік цикл процесінде толықтай тұтынылатын, өзінің құнын бірден өнімнің, жұмыстың, қызметтің өзіндік құнына көшіріп, оның материалдық негізін құрайтын еңбек заттары.

    Тауарлы – материалдық  қорлар – бұл: шикізат қорлары, материалдар, сатып алынатын жартылай фабрикаттар мен кешендік бұйымдар (тетіктер), отын, ыдыс және ыдыстық материалдар, қосалқы бөлшектер және өндірісте немесе жұмыстарды, қызметтерді орындау кезінде пайдалануға арналған өзге материалдар;

     Аяқталмаған өндіріс -  субъектінің қызмет барысында сатуға арналған дайын өнім, тауар түріндегі актвивтер.

      Тауарлы – материалдық қорларды есепке алудың негізгі міндеттері мыналар:

     1. Қорлардың уақтылы  және толықтай  кірістелуіне, олардың  сақталу жеріндегі  және қозғалысының  барлық сатыларындағы  сақталуына бақылау  жасау;

     2. Қорлардың қозғалысы  жөніндегі барлық операцияларды уақтылы және толықтай құжаттау;

     3. Көлік- әзірлеу  шығындары (ауытқуы)  мен әзірленген  қорлардың нақты  өзіндік құнын  уақтылы және дұрыс  анықтау;

     4. Көлік - әзірлеу  шығындарын  айналым  шығындарына біркелкі  және дұрыс есептен  шығарылуын бақылау;

     5. Қойма қорларының  жағдайына бақылау  жасау;

     6. Ішкі ресурстарды  ұтқыр қолдану  мақсатында субъектіге  керек емес материалдық  қорларды анықтау  және сату;

     7. Сақталатын жерлердегі  қорлардың қалдықтары  мен қозғалысы  жайлы дәл мәліметтерді  алу.

     Материалдық құндылықтарға әрекеттік бақылаудың қажетті шарты болып табылатындар:

• жабдықталған қойма үй- жайларының болуы;
• материалдарды қоймалардың секциялары бойынша, ал олардың ішінде жекелеген топтар бойынша орналастыру;
• материалдық құндылықтарды қабылдау мен босатуға жауапты адамдар тобын белгілеу;
• тауарлы- материалдық құндылықтарды қабылдау мен босату құжаттарына қол қою құқы берілетін лауазымды адамдар тобын белгілеу.

     Материалдар есебін дұрыс және тиімді ұйымдастыруды  қамтамасыз ету үшін қажеттісі:

1. материалдық тауардың бірегей номенклатурасын әзірлеу;
2. құжат айналымының айқын жүйесі және тауарлы – материалдық құндылықтарды кіріс ету және есептен шығару жөніндегі операцияларды ресімдеу тәртібін сақтау;
3. бастапқы құжаттардың есептік нысандарын біркелкі қалыпқа келтіру;
4. тауарлы – материалдық қорларға тұрақты түрде түгендеу жүргізу;
5. бухгалтериядағы материалдардың есебі учаскесін компьютерлендіру.

Өндірістік  қорлар функционалдық  бағыты бойынша былайша  бөлінеді:

     1. Шикізаттар мен  материалдар –  бұл өнім әзірленетін еңбек заттары. Олар өнімнің материалдық (заттық) негізін қалайды. Бұл орайда шикізат – бұл ауыл шаруашылығы мен өндіруші өнеркәсіптің өнімдері (астық, мақта, сүт, мұнай, кеніш, газ). Негізгі материалдар – бұл ұқсатушы өнеркәсіптің өнімдері (ұн, мата, қант, темір, былғары). Көмекші материалдар- бұл шығарылатын өнім құрамына енетін материалдар, бірақ негізгі материалдардан ерекшелігі - өнімнің заттық негізін қаламайды. Бұл материалдарды негізгі материалдарға қосымша ретінде өнімге қажетті сапа беру үшін қолданылады (желім, лак, бояулар).

     2. Сатып алынатын  жартылай фабрикаттар  мен жиынтықтаушы  бұйымдар – бұл  белгілі бір өңдеу  сатыларынан өткен,  бірақ әлі дайын  өнім болып табылмайтын  шикізат пен материалдар.  Әзірленген өнімде  негізгі материалдар  сияқты рөлді атқарады, яғни оның материалдық негізін құрайды (тоқыма өндірісінде иірілген жіп, машина жасаудағы моторлар, автомобиль жасаудағы дөңгелектер).

     3. Отын- бұл мұнай  өнімдері (мұнай,  бензин, керосин,  дизель отыны), қатты  отын (көмір, фтор, ағаш отын) және  газ тәрізділер. Отындар былайша бөлінеді:

     а) технологиялық (технологиялық  мақсат үшін);

     б) қозғалтқыш (жанар  май);

     в) шаруашылық (жылу үшін).

     4. Ыдыс және ыдыс  материалдары –  бұл әр түрлі  материалдарды буып  – түюге, тасымалдауға, сақтауға пайдаланылатын  заттар (қаптар, жәшіктер, қораптар). Былайша бөлінеді:

     а) қызмет мерзімі мен  құнына байланысты НҚ немесе материалдардың құрамында ескерілетін  инвентарлық ыдыс;

     б) өндірістік қорлардың  құрамында ескерілетін  инвентарлық емес ыдыстар;

     Жеткізу талаптарына сай  ыдыстар қайтарымды (әдетте көп рет пайдаланылатын) немесе кепілді болуы мүмкін. Мұндай кезде жеткізуші сатып алушыдан кепіл алады, ал оны ыдыс тапсырылғаннан кейін қайтарады.

     5. Өзге материалдар – бұл өндіріс қалдықтары (сынықтар, кесінділер, ұнтақтар), түзелмейтін ақаудан қайтарылатын қалдықтар, НҚ шығарылуынан алынған материалдық құндылықтар.

     Материалдық қорлардың барлық түрлерінің есебі  «Материалдар» бөлімшесінің негізгі, активтік, инвентарлық  шоттарында жүргізіледі.

     Материалдық емес активтердің  амортизациясы (мүліктің ұсталу, тозу дәрежесіне қарай құнын бірте- бірте төмендету) субъектінің қызмет ету мерзімінен артпайды. Материалдық емес активтердің амортизацияланатын сомасы оның пайдалы қызмет ету мерзімінің бағасына неғұрлым жуық негізді жүйелі түрде бөлінеді.

     Амортизацияланатын құн- «бастапқы құн минус жойылу құны» болып айқындалады.

     Жойылу  құны нөлге тең  есептеледі, егер:

     1. Пайдалы қызмет  ету мерзімі соңында  оны сатып алу  туралы үшінші  жақтың келісімі  болмаса.

     2. Мыналарға байланысты  материалдық емес  активтердің бұл  түрі үшін белсенді нарық болмаса:

     а) активтердің пайдалы  қызмет ету мерзімі  соңында мұндай нарықтың болуына.

     ә) мүмкіндік, ықтималдық жоқ болса.

     Нарық белсенді деп саналады, егер:

• нарықтағы тауарлар біртекті болса (компьютерлік бағдарламалар нарығы);
• мәмілеге келуге ниетті – сатушылар мен сатып алушыларды қай уақытта да табуға болатын болса;
• сатып алынатын және сатылатын тауарлар халыққа қолайлы, ғаларда болса.

 

Қорытынды

  Сонымен қорытынға тоқтатылтын  болсақ, мен осы  жұмыс арқылы материалдық  емес активтердің жалпы құрамын тереңірек қарастырдым. Материалдық емес активтер құрамы мен жүйсі өте күрделі. Осы түсіну үшін материалдық емес активтердің бүкіл анықтамаларын білу керек. Жалпы материалдық емес активтердің бұл белгілі бір нақтылы табиғи пішіні жоқ, бірақ қандай да бір бағаға, құнға бағаланатын болғандықтан субъектіге үнемі, яғни ұзақ уақыт бойы қосымша табыс әкелетін тұратын активтерді айтамыз, сонымен қатар бұл материалдық формасы жоқ, бірақ кәсіпорынға өзіндік табыс әкелетін активтер. Материалдық емес активтер ең негізгі түрлері болып саналатындар: "Лицензиялар келісімдер", "Программамен жабдықтау","Патент"

  Материалдық емес активтердің  бағалауы 3 түрге  бөлінеді:

1. басқа кәсіпорындар мн адамдардан ақыға сатып алынған материалдық емес активтер есепте оларды сатып алуға жұмсалған нақты шығындардың сомасымен көрсетіледі;
2. кәсіпорынға өтеусіз келіп түскен материалдық емес активтер сараптау жолымен бағаланады;
3. жарғылық капиталға салым ретінде құрылтайшыдан келіп түскен активтер есепте тараптардың келісімімен белгіленген құн бойынша көрсетіледі.

   Сонымен қатар материалдық  емес активтер келіп  түсуі мен шығуы  бір данада жасалған, яғни ол "Материалдық  емес активтерді қабылдау-өткізу" актісімен шығуы  байланыста болады. Өйткені сол актіде келесі негізгі белгілер көрсетілген:

1. Материалдық емес активтердің дәл атауы.
2. Кәсіпорынға өткізілген (келіп түскен) күні.
3. Объектінің сипаттамасы.
4. Бастапқы құны.
5. Амортизация нормасы.