Аудиторлық қортынды

Жалпы қаржылық қорытынды есепте көрсетілген ақпарттарға әсерін тигізетін ескерту маңызды болып табылады. Келісе алмаушылық болған жағдайда тек сол ғана қаржылық қорытынды есепте дұрыс емес немесе толық емес ақпартатардың бар екендігін көрсетеді; белгісіздік жағдайында ол аудитордың ескертусіз (шартсыз) қорытынды жаса алмауына әкеліп соқтырады.

Маңызды және елеулі ескертулердің арасындағы айырмашылық маңыздылық дәрежесімен анықталады. Бір аудитор үшін елеулі немесе басқасы үшін маңызды болып табылатын ескертулерді анықтау үшін шүбәсіз (құнды) факторлар жоқ. Маңызды ескертулер тәжірибеде өте сирек кездеседі, теріс аудиторлық қорытынды еш уақытта жасалынбайды, ал биржада бағаланатын кезкелген компания үшін қандай да болмасын шарты қорытынды ерекше жағдай болып табылады. Шартты (ескертулер бар) қорытынды жасау белгілі бір зардап шегуге әкеліп соқтыруы мүмкін, мысалы қор биржасында кәсіпорын өзінің бағасын төмендетіп алуы мүмкін.

Қортынды жасаудың барлық м жағдайларында аудитор ескертулердің барлық маңызды себептерін дәл бейнелеуге, сонымен бірге кәсіпорын шегетін зардаптарды, егер оларды бағалау мүмкін болса, көрсетуге тиісті.

Ескертулері бар (шартты) аудиторлық қорытынды жасауды қажет ететін жағдайларды анықау және бағалау. Ескертулері бар аудиторлық қорытынды ең болмаған жағдайда ғана жасалуға тиісті. Берілген қорытындының типі (түрі) жайында аудиторда күмән туындайтын болса, онда ол мәселені ескертулерсіз шешуге мүмкіндік алу үшін кәсіпорын басшылармен кеңесуге тиісті. Әдетте кәсіпорын басшылыры ескертулерден аулақ болуға тырысады және сондықтан көбінесе өзінің позициясын өзгерте алады немесе аудитор кәсіпорын тарапынан ешқандай шара қолданылмайтын болса ескертулер жасалынатындағы туралы клиентке емеурін білдірген жағдайда үлкен көлемде ақпараттар бере алады. Осы айтылғандардың негізінде ескертулері бар қорытынды жасау кезінде төмендегі тұжырымның пайдаланылатындығын атап көрсетуге болады: келісе алмаушылықтардың болуынан туындағанды «қоспағанда».

«Біздің пікіріміз бойынша жағарыда көрсетілген фактілерді қоспағанда, қаржылық қорытынды есепте 2000 жылғы 31 желтоқсандағы күйі бойынша кәсіпорынның қаржылық жағдайы туралы сенімді және шын ақпараттар көрсетілген» [5].

2.2 Арнайы мақсатағы аудиторлық және теріс аудиторлық қорытынды

Арнайы мақсаттағы келісімдер бойынша қорытынды (есеп) – бұл, аудитор (аудиторлық ұйым) мен клиенттің арасындағы келісімшарттың міндеттеріне сәйкес арнайы дайындалған қорытынды.

Арнайы мақсаттар төмендегілер болуы мүмкін:

                қаржылық қорытынды есептің жекелеген көрсеткіштері жөніндегі қорытынды;

                корпоративтік табыс салығы бойынша қорытынды есеп беру жөніндегі қорытынды;

                кәсіпорынның төлей алу қабілеті және жарғылық капиталының құралуы жөніндегі қорытынды;

                келісім-шарттардың орындалуы және дебиторлық, кредиторлық борыштардың шын бар екендігі жөніндегі қорытынды;

                шоғырландырылған (біріктірілген) қорытынды есептің нақтылығы жөніндегі қорытынды және т.б.

Арнайы мақсаттағы қаржылық қорытынды есептің растау кезінде аудиторға өзінің қорытындысында сілтеме жасау және ереже-нұсқауларға қайшы келмейтіндігіне көз жеткізу керек.

Аудиттің отандық тәжірибесінде, әдете, аудит жүргізіліп болғаннан кейін орындалған жұмыстарды қабылдау актісі жасалынады.

Маңызды ескертулер тәжірибеде өте сирек кездеседі, теріс аудиторлық қорытынды еш уақытта жасалынбайды, ал биржада бағаланатын кезкелген компания үшін қандай да болмасын шарты қорытынды ерекше жағдай болып табылады.

Әдетте кәсіпорын басшылыры ескертулерден аулақ болуға тырысады және сондықтан көбінесе өзінің позициясын өзгерте алады немесе аудитор кәсіпорын тарапынан ешқандай шара қолданылмайтын болса ескертулер жасалынатындағы туралы клиентке емеурін білдірген жағдайда үлкен көлемде ақпараттар бере алады.

           Аудитор қаржылық қорытынды есеп бойынша теріс аудиторлық қорытынды жасауға мәжбүр болған кезде, қорытынды бөлімде төмендегілер қарастырылуға тиісті :

«Біздің пікіріміз бойынша, жоғарыда бейнеленген фактілердің әсер етуінен қаржылық қорытынды есеп 200_ жылғы 31 желтоқсанға кәсіпорынның қаржылық жағдайының сенімді және дәл көрінісін бере алмайды (немесе дәл көрсете алмайды)» [6].

2.3   Тіркеме (аудиторлық қорытынды)

Мен, тәуелсіз аудитор Жұманов Кенесары (№0201 біліктілік куәлігім өзінің қызметін заңды тұлға құрмай – ақ жүзеге асырушы жеке кәсіпкер ретінде 2001 жылғы 10 қаңтарда Алматы қаласы Әуезов аудандық салық комитетінің тіркелген, 2001 жылғы 29 тамызда берілген мемлекеттік лицензияның №0000078) 203 жылғы 20 ақпандағы келісім шартқа сәйкес Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар бойынша Ұлттық комиссиясына бағалы қағаздардың эмиссиясын тіркеуге беру үшін «Трансқұрылысмонтаж» акционерлік қоғамының жарғылық капиталының құралуына, сонымен бірге қаржылық жағдайына, төлей алу қабілетіне аудит жүргіздім.

Аудитке төмендегі қаржылық құжаттар тапсырылады:

    баланс;

    табыстар мен шығыстар жөніндегі қорытынды есеп;

Директорлар Кеңесінің 2003 жылғы 10 мамырдың өткізілген «Таза табыстың бір бөлігін үшінші эмиссиясының акцияларын сатып алуға пайдалану туралы» мәжілісінің №6 хаттамасы. Акционерлік қоғамның басшылары баланстың, табыстары мен шығыстар жөніндегі қорытынды есептің және басқа қаржылық ақпараттардың Қазақстан Републикасының заңдарына сәйкес жасалғандығына жауап береді. Менің міндетім аудиторлық тексерудің негізінде қаржылық қорытынды есеп бойынша аудиторлық қорытынды (есеп) жасау болып табылады.

Мен аудитті Халықаралық аудит стандартына сәйкес жүргіздім. Алматы облысы Қаскелең қаласында орналасқан «Трансқұрылысмонтаж» акционерлік қоғам Қазақстан Республикасы Әділет Министірлігінде 1995 жылы 22 желтоқсанда алғаш рет тіркелген болатын, ал 1993 жылы 23 желтоқсанда тіркеуден қайта өткізілді №32710 – 1926.

Аудиторлық тексеру жүргізу барысында төмендегілер айқындалды:

      жарғылық капиталдың шамасы құрылтай құжаттарына сәйкес 120 млн. теңгені құрауға тиісті;

      жарғылықты капиталдың нақты құралған (төленген) шамасы 40318520 теңгені құрады;

      жарғылық капиталдың құралу көздері:

а) акционерлердің салған сомасы 7318520;

ә) директорлар Кеңеснің шешіміне сәйкес орналастырылған акциялардың құны (2003 жылғы 16 қаңтарда өткізілген мәжілістің №5 хаттамасы), опкцион бойынша 4161014 теңге;

б) сомасы 22838786 теңге мөлшеріндегі акцияның қалған бөлігі кәсіпорынның таза табысының бір бөлігі есебінен сатып алында (директорлар кеңесінің 2003 жылғы 10 мамырда өткізілген мәжілісінің №6 хаттамасы).

Менің ойымша қаржылық қорытынды есеп өзінің барлық маңызды аспектілірі бойынша 2003 жылғы 1 маусымға «Трансқұрылысмонтаж» акционерлік қоғамның қаржылық жағдайының дұрыс әрі дәл бейнесін көрсетеді және Қазақстан Респуликасында қаржылық қорытынды есепті құрудың қабылданған методологиясының талаптарына сәйкес келеді.

2003         жылдың 1 маусымына:

      тәуелсіздік коэффициенті - 0,55 немесе жыл басымен салыстырғанда 0,15 пунктке жоғарлаған; қаржыландыру к оэффициенті – 1,21 немесе жылдың басымен салыстырғанда 0,54 пунктке жоғарлаған жалпы өтімділік коэффициенті – 1,39 немесе 0,4 пунктке көтерілген; аралық өтімділік коэффициенті – 0,63 немесе 0,6 пунктке жоғарлаған. Сонымен, жоғарыда келтірілген мәліметтерге сәйкес «Трансқұрылысмонтаж» акционерлік қоғамы 2003 жылдың бас айының ішінде өзінің қаржылық жағдайын едәуір жақсарқан және оны салыстырмалы түрде өтімді (ликвидті) кәсіпорын деп есептеуге болады.

Бухгалтерлік баланстың дұрыстығына аудиторлық тексеру жаппай әдіспен жүргізілді. Аудиторлық қорытынды Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар бойынша ұлттық комиссиясына үш беттен тұратын 3 дана етіп дайындалды. Аудиторлық қорытындының әрекет ету мерзімі – берілген күннен бастап үш ай. Аудиторлық қорытындыға акционерлік қоғамның 2003 жылдың 1 маусымындағы жағдайы бойынша құрылған бухгалтерлік балансы, кәсіпорынның 2003 жылдың 1 қаңтарынан 1 маусымыны дейінгі табыстары мен шығыстары жөніндегі қорытынды есебі, төлей алу қабілетін, өтімділікті және тұрақтылықты есептеу көрсеткіштері тіркелді.[7]

3. Аудиторлық қорытынды

              «КазТрансГаз» АҚ-на аудиторлық тексеру жүргізілді. Бұл компанияның директоры Латипова И. М. ЖШС «ТРАСТФИНАУДИТ» тексеруші болып табылады, президенті Абенов А. Б.

Бағдарлама:

              Қаржы шаруашылық қызметіне аудиторлық тексеру кезеңі «КазТрансГаз» АҚ  29. 04. 2008-09 жыл.

Келесі жұмыстар атқарылды:

1)           Жалпы мәліметтер

2)        Үздіксіз қызметті қадағалау

3)        Есеп саясатының негіздері

4)       Меншікті капитал аудиті

5)        Касса аудиті

6)     Банктік шоттардағы қолма-қол есеп айырысу аудиті (таңдалған)

7)     Дебиторлық және кредиторлық  қарыздардың аудиті (таңдалған)

8)     Негізгі құралдардың және материалдық емес активтердің  аудиті (таңдалған)

9)     Тауарлы-материалдық қорлардың аудиті (таңдалған)

10) Бюджетпен есеп айырысу (таңдалған)

Тәуелсіз аудиторлық  компания «ТРАСТФИНАУДИТ» лицензиясы-

№ 0000251

«КазТрансГаз» АҚ-ның 30. 06. 2008-09 жылғы  қаржылық есеп беруіне аудиторлық тексерісті жүргізді. Аудит  №8 келісім-шарт негізінде 03. 11. 2009 жылы жүргізілді. Оның үлгісі төменде келтірілген:

Келісім- шарт

ШАРТ №8

Алматы қаласы                                                                  03. 11. 2008ж.

              Аудитор фирмасы «ТРАСТФИНАУДИТ» бұдан кейін «орындаушы» фирма атынан жауапкер, директоры Абенов А. Б. фирма жарғысына сәйкес орындаушы, бір жағынан шартқа жауапкер және екінші жағынан шартқа отырушы шаруашылық субьектісі фирма «КазТрансГаз» атынан жауапкер директоры Н. Н. Шманов  төменде көрсетілген міндеттерді орындауға:

1.      Шарт мазмұны және олардың міндеттері

Тапсырушы міндеттейді, ал орындаушы сол тапсырмаларды орындауға міндеттенеді.

Аудитор тапсырушының қаржы-шаруашылық өткен бір жылдық көрсеткіштерін (белгіленген мерзімде) тексеруді міндетке алады.

   Аудиторлық тексеру нәтижесінде:

Бухгалтерлік есеп жұмысының дұрыстығына, мүлкінің және ақша қаражаттарының түгелдігіне анықтама береді.

Аудитор қорытындысын жасайды.

Шарт жасау кезінде екі жақтық міндеттері  төмендегідей анықталады:

Тапсырушы міндеттері:

1.2. 1. Шаруашылық субьектісі өзінің мүлкіне, ақша-қаржысына, есеп айырысу әрекетіне «тапсырушының» қаржылық есебінен түгендеу жүргізіліп, оның нәтижесін белгіленген ереже-нұсқауға сәйкес анықтауға міндетті.

1.2.2   Тапсырушының осы шарттың 1.1 бөлімінің  талабына сәйкес «орындаушыға» аудиторға қажет барлық бухгалтерлік құжаттарды, есеп кестелерін, қаржы есептерін  банк әрекеттерінің құжаттарын т. б аудиторлық тексеруге қажет мәліметтерді түгелдей, қажет мерзімде беруге міндетті.

    Осы көрсетілген құжаттар немесе басқа қажетті мәліметтер  уақытылы аудиторға берілмесе, ол шарттың тоқталуына, күшін жоюына  негіз болады. Оның мазмұны  осы шарттың 7.2 бабына сәйкес құқылы болады. Қажет құжаттарды «тапсырушы» уақытылы бермесе, онда аудиторлық тексеру мерзімі ұзартылады. Ондай жағдайда тапсырушы орындаушыға жұмыс тоқталып  қалғаны үшін төлем жасауға міндетті.

1.2.3       Тапсырушы орындаушының талабына сәйкес қажет болған жағдайда өзінің қызметкерлерінің  анықтама, түсініктеме қағаздарын т.б. құжаттарды беріп отыруға міндетті.

1.3             Орындаушының міндеттері:

1.3.1. Аудитор тапсырушының бір жылдық қаржы-шаруашылық жұмысын (06.2008ж-06. 2009ж) тексеруге міндеттенеді.

1.4  Осы шарт бойынша аудит актісін және аудитор қорытындысын (18. 11. 2009ж) өткізуге міндеттенеді.

2.      Аудит қызметіне төлем 

Аудит қызметіне төлем, осы шартқа тіркелетін хаттама арқылы анықталады. Қалыптасқан тәртіп бойынша аудитор қызметіне төлем, бір сағат жұмыс уақытына белгіленген бағаға көбейту арқылы, әр бір аудитор қызметкерлеріне жеке-жеке анықталады.

Тапсырушы аудит қызметін өткізіп алғаннан кейін, аудит үшін өз банкісінен төлем жасайды.

3.      Аудитордан орындалған тексеру жұмысын қабылдау тәртібі

Орындаушы аудиторлық тексеру жұмысын  бітіргеннен кейін арнайы акт жасап тапсырушыға өткізеді. Онда аудит актісі, т. б. тексеру барысында жасалған құжаттар, сараптау материалдары, экономикалық талдау кестелері арнайы тіркеу жасап өткізіледі.