Қаржының мәні, функциялар мен рөлі

      Қаржы мехназимінің элементі – бұл қарапайым  шаруашылық нысан,  ол арқылы қоғамдыө өндіріске қатысушылардың мүдделері айрықша түрде білінеді. (1.1. сызбаны қараңыз)

1. Сызба. Қаржы механизімінің жүйесі

      Әрбір элемент бірыңғай қаржы механизмінің құрамды бөлігі болып табылады,  бірақ өзінше жұмыс істейді және барлық элменттер келісуді талап  етеді.

     Қаржы механизмі элементтерінің – қаржы  қатынастарын ұйымдастырудың нысандарының, түрлерінің, әдістерінің үйлесуі «қаржы механизмінің конструктициясын» құрайды, ол мехназимнің әрбір элементінің сандық параметрлерін белгілеу жолымен, яғни алудың мөлшерлемелері мен нормаларын, қорлардың көлемін, шығындардың деңгейін және басқаларды анықтау арқылы қозғалысқа келтіріледі. Сандық параметрлер мен оларды анықтаудың сан алуан әдістері қаржы механизмінің ең шамдағай бөлігі болып табылады. Олар түзетулерге жиі ұшйрайды,  өндіріс жағдайлары мен қоғам алдында тұрған міндеттердің өзгерісін сергек сезіп отырады. Мысалы,  табысты (пайданы) бөлудің әдістері және кәсіпорын мен мемлекет арасында оның бөлінуінің ара қатысы әлденеше рет өзгереді,  салықтардың мөлшерлемелері түзетіледі және т.бқаржы механизмін қалыптастыра отырып, мемлекет сол бір кезеңнің қаржы саясаты талаптарына оның толығырақ сәйкестігін қамтамасыз етуге тырысады, бұл саясаттың мақсаттары мен міндеттерін толық жүзеге асырудың кепілі болып табылады. Сонымен бірге қаржы механизмі мен оның элементтерін жеке ұжымдық мүдделермен неғұрлым толық үйлестіруге деген үнемі ұмтылушылық сақталынады, бұл – қаржы механизмі тиімділігінің кепілі.

      Қаржы саясатының түбегейлі өзгеруімен байланысты қаржы механизмі қайта құрылуда. Қаржы механизмін қайта құрудың  мақсаты – нарықтық қатынастарды дамыту негізінде қоғамдық өндірістің тиімділігіне ықпалын күшейту, қаржы ресурстарын пайдаланудың тиімділін арттыруды қамтамасыз ету. Қаржы механизмін қайта құрудың негізіне ұлттық шаруашылықта қаржылық өзара байланыстарды ұйымдастыруға деген қағидалы жаңа көзқарас қойылған, ол жұмыстың түпкілікті нәтижелері үшін кәсіпорындардың, ұйымдардың, аймақтардың шаруашылық ынтасы мен жауаптылығын барынша дамытуды қамтамасыз етеді. 

4. Қазақстан Республикасының қаржы секторының даму болашағы 

     Экономикалық қаржы секторының дамуы - әрбір мемлекеттің алдына қойылған мақсаты. Сол сияқты біз елімізде де соңғы біршама жылда халықтың қаржы институттарына деген сенімін арттыру қаржы жүйесінің тұрақтылығы нығайтуға бағытталған жұмыстар жүрді. Еліміз қазіргі таң да әлемдік экономикалық бірлестікке кіруге толық сенімде және қаржылық секторымыздың дамуы ТМД елдерінің алдында,  Шығыс Еуропа елдерінің даму қарқынына жетуге жақын.

     Соңғы жылдары ҚР-ң экономикасы жоғары қарқынмен дамуда. ЖУӨ өзіндік құны соңғы соңғы 40 жылда 40 % құрады,  бұл көрсеткіш Еліміздің экономикасы жоғары темппен дамыған елдер тобына кіруіне мүмкіндік берді. 2006 жылдың І жартысында экономикалық өсу қарқыны 10, 2 % құрады. Экономиканың жоғары қарқын мен дамуы ішкі фактор  - өндірістік кәсіпорындардың дамуына және өсуіне қарқындылық тұрақтылығын сақтауына және  м.мкіндік берді.

     Сонымен қатар еліміздің ішкі позициясының өсу қарқыны айқындалды және төлем  болашағының жағдайы жақсара  түсті. Егер баға беретін болсақ,  осы жылдық бірінші жартысында экспроттың тауар көлемі 6, 2 млрд долларды құрады,  2005 жылмен салыстырғанда 40%-ға өскен. Сонымен қатар импорттайтын аймақ жалпы құны 12 %-ға өсіп,  4 млрд долларды құрады.

     Ұлттық  банктің басты мақсаты инфляцияның  төмен деңгейін құру. Соңғы 3 жылда  инфляцияның орташа жылдық мөлшері 13, 2 пайыздан 5, 9%-ға дейін төмендеді. 2005 жылдың соңғы 7 айлығында инфляция деңгейі 2, 3 %-ды құрады,  бұл осы қарастырып отырған 3 жыл ішіндегі ең төменгі көрсеткіш болып табылады. Сол себептен Ұлттық банк қазіргі таңда инфляцияға ақша-несие саясатының әсер етунің оң жақатрын қарастыруда.

     Ішкі  нарық валюта ағымының көбеюі ҰБ-ке алтын валюта қорының арттуына себеп  болды,  оның көлемі 2006 жылдың 1 қыркүйегінде 4, 58 млрд долларға жетті. Сонымен қатар  Ұлттық қор,  мемлекеттік білім  беруді қамту және  әлемдік баға конъюнктурасына бюджеттің тәуелділігін жеделдету – 2, 7 млрд. Долларды құрайды.

     Қаржы жүйесінде банк секторы ең үлкен  және тез қарқынмен дамитындығын көрсетті. ТМД елдерінің ішінде Қазақстан  банк секторы әлемдік ұйым және қаржылық берік,  динамикалық дамушы ретінде  бағалануда.

     Қазіргі таңда әлемдік стандарттық банк секторының қосылуы – осы аймақта жұмыстың күшеюіне және банктік қатаңдығын арттыруына бағытталған,  іс-шараларды жүргізуіне мүмкіндік берді. Сонымен қатар корпоративтік басқару жүйесі және екінші деңгейлі банктердің мәдениетін басқару шаралары да атқарылуда. Негізделген біздің елімізде 2003 жылдан бастап барлық банктер әлемдік стандартқа сай жұмыс істеуде.

     Банк  жүйесінің қуаттылығы артуда – валюталық  эквиланент негізінде банк жүйесінің меншігіндегі капиталының өзіндік құны 1, 3 млрд долларды құрайды. Банктік ресурстық бағасы телеппен өсуде, функционалдау жүйесінің нәтижесінде халықтың сонымен сақтандыру мүмкіндігі артты.

     Соңғы 3 жылда банк жүйесінің депозиттері 3 есеге өсті, яғни 4, 8 млрд доллар, сол себептен халықтың салымы (редседенттер еместерді қосқанда) -4, 1 есеге, яғни 2 млрд құрады.

     Банк  жүйесінің ресурстық базасының  интенсивті өсуі экономика несиелеу арқылы дамуына мүмкіндік  берді. Соңғы үш жылда экономикадағы  банк несиесі 4 есеге (5, 4 млрд долларға) өсті – ЖУӨ-ің 19 % алады. Қазіргі таңда банк активінің 58%-на жуығы экономикалық нақты секторын  несиелеуге бөлініп қойылған.

     Сонымен қатар халықтың сақтандыру жүйесіне деген сенімі артуда. Сақтандыру ұйымдарының  төлем қабілеттілігі мен қаржылық қуаттылығын көтеруге шаралар жүргізілуде. Сақтандыру ұйымдарының меншікті капиталы – 4, 1 есеге көбейді, активтердің өзіндік құны – 3, 8 есеге,сақтандыру сыйлығының көлемі – 5 есеге, ал сақтандыру көлемі – 4 есеге көбейген.

     Қаржы секторының тағы бір маңызды бөлігі басып бағалы қағаздар нарығы болып табылады. Оның дамуын бағалау біркелкі емес. Мемлекеттік бағалы қағаздардың ішінде Корпоративті бағалы қағаздардың дамуы жеткіліксіз. Соңғы жылдары өсуін байқаймыз.

     Қаржы жүйесінің қуаттылығын арттыру  сенімді төлем жүйесінің дамуынсыз мүмкін емес. Елімізде төлем жүйесі әлемдік банк жүйесінің ақша аударымы мен банктен төлеу жүйесінің принциптеріне сай жүргізіледі. 
 
 
 
 
 

Қорытынды 

     Қазіргі заманда нарық заңы жер бетінде  үстемдік жасап, өз дегеніне ырқына көндірмей қоймайды. Елбасы Н.Назарбаев ауқымды істерді атқарып, Қазақстан мемлекетінің әлеуметтік – экономикалық деңгейін көтеруде, еліміздің материалдық – қаржылық базасын нығайтуда, қомақты істер атқарып келеді. Осы курстық жұмысты жазу барысында екінші деңгейлі банктердің қаржылық жағдайы, оның мән – жайын,кірісі, шығысы, қаржылық операциялардың іске асырылуына өзімше тоқталып, ашып көрсеттім.

     Қазақстан Республикасы экономикасының қарқынды өсіп дамуы жергілікті қаржы секторының, қаржы мекемелерін қызметтерімен тығыз байланысты болып отыр. Өйткені, экономикадағы қаржы секторының дамуы негізінде экономиканың өндіріс секторларын қажетті қаражаттармен қамтамасыз ету мүмкіндігіне ие боламыз. Кәсіпкерлер және ірі кәсіпорындар  өз қызметтерін толығыменен дұрыс орындамайды. Бюджетке түсіретін кірісті, салық төлемдерін, жерге, жергілікті жердің ресурстарына төлейтін төлемдері, т.б. уақытылы төлей алмайтын жағдайларға тап болып қалады.

     Бұған қоса мемлекеттің қаржы органдарына берген кейбір шешімдері де орындалмай жатады. Бұл көбіненсе ауданның, қаланың, селоның т.б. аймақтың экономикалық дамуына, бюджет тапшылығына, әлеуметтік-материалдық бағыттардағы іс-шараларға кері әсерін тигізеді. Бұл жерде айта кетеін нәрсе, ең басты кемшілік қаржы органдарының қаржыландырылуы көбінесе аймақтық  және территориалдық табыс көздерінің, ең бастысы – кәсіпорындардар мен мемлекетке бағынатын мекемелермен тығыз байланыста болмауы көбіне айқын көрініп тұрады. Мұны экономикалық алғышарттардың негізі деп қарастыруға да болады.

     Жалпы алғанда экономика саласында, соның ішінде экономикалық әдебиеттер, аудандық, аймақтық, оның қаржыландыруы, өзекті мәселелері, әдістемелік құралдары.т.б. материалдар аз. Сондықтан, көбінесе орыс басылымдарын пайдаланып, жергілікті газет басылымдарын пайдалануға тура келді. Қазіргі кезде, заман ағымына қарай, әрбір облыс, қала, аудан, село т.б. респудликалық бюджеттен өз үлесін алғанымен, ол жергілікті  халықтың әлеуметтік – материалдық жағдайын, білім және денсаулық, мәдени – тұрмыстық іс – шаралар өткізуде, жергілікті қаржы органдарының қаржылық деңгейінің шамасы келе бермейді. Сондықтан да мен өз курстық жұмысымда  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Пайданылған әдебиеттер 

1. Берлин  С. И. Теория финансов. Учебное пособие. – Алматы: 2003-183 с.
2. 2005-2006 жылдарындағы банк секторының ағымдағы жағдайы  // Қаржы хабаршысы. – 2006 №2 160-116
3. Банк аясында инвестициялау // Саясат -2004. №2 75-76
4. Донцов С.С. Банковское система Казахстана – крупнейший институциональный инвестор национального фондового рынка // Аль-Пари-2004 №2-3. с 40-46
5. «Астана-Финанс» // Банки Каз.-2003.№10 с 52-53
6. Банк развития Казахстана // Панорама – 2002 20 сентябрь с7
7. Финансы понят. Романсы // Котинент 2001 №24 – с 14-15
8. Набиев Е.Н. «Халықаралық экономикалық қатынастар», Алматы – 2001
9. Н.Ә.Назарбаев “Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында”. Алматы, 2005 жыл, 14 бет.
10. Финансовое управление компанией. Москва, Фонд “Правовая культура” 1996 жыл.
11. Лобанова Е.Н., Лимитовский  М.А. “Управление финансами”. Москва, “Новости”.1993 г.
12. Г.Б.Поляк “Финансы местных советов”. Москва, “Финансы и статистика” 1991 ж.