Маркетинг комплексіндегі бағалық саясат маңызы. Баға түсініктері және қызметтері

Қазақстан Республикасының  білім және ғылым  министрлігі

А.Байтұрсынов  атындағы Қостанай мемлекеттік  университеті

Менеджмент  және маркетинг кафедрасы 
 
 
 

 
 

Тақырыбы: Маркетинг комплексіндегі бағалық саясат

                        маңызы. Баға түсініктері және қызметтері. 
 
 
 
 

                                                 Орындаған: Сакенова. А. Қ.

                                                                           2 – курс студенті

                                            Тексерген:  Есімхан Г. Е. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Қостанай 2011

Жоспар 

1.Кіріспе  ......................................................................................................... 3 

2. Негізгі бөлім 

     2.1 Баға түсінігі және мағынасы .......................................................... 4 – 6  

     2.2 Бағаның жіктелуі (класификациясы) .......................................... 7 – 10  

3. Қорытынды ............................................................................................... 11 

4. Қолданылған әдебиеттер  тізімі ............................................................. 12 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Кіріспе 

     Баға  – тауар мен көрсетілетін қызмет бірлігі үшін төленетін немесе алынатын ақша (не өзге тауар мен қызмет) мөлшері. Тауар өндірісі мен ақша – тауар  қатынасының пайда болып, дамуымен бірге баға да пайда болды. Бағаның  құралуы тауар өндіруші мен тұтынушының  өзара қарым – қатынасына, олардың  мүдделерінің бір арнаға тоғысуына байланысты болады. Нарықтық экономиканың басты бөлу тетігі болғандықтан Баға экономика теориясындағы маңызды категория ретінде жан – жақты қарастырылып келеді. Алайда баға туралы экономика ғылымында әлі күнге дейін ортақ тұжырым жасалмаған. Еңбек құны теориясын жасаушылар (А. Смит, Д. Рикардо, К. Маркс) пікірі бойынша, «баға дегеніміз тауар құнының ақшалай көрінісі». Барынша пайдалылық теориясын (австриялық мектеп) жақтаушылар Маркстің бұл пікірін біржақты, тек тауар құнын (еңбек шығынын) ғана есепке алған деп сынай отырып, баға үшін тұтыну құнының да ерекше маңызды екендігін дәлелдеп берді, яғни оның екі түрлі сипатын, еңбек құны мен тұтыну құнына байланыстылығын анықтады. Бұдан бағаға «тауар құндылығының ақшалай өлшемі» деп анықтама беруге болады. Мұнда бағаның екі сипаты да толық қамтылады. Бірақ, бұл да баға табиғатын толық аша алмайды. Себебі, бағаға еңбек құны мен тұтыну құнынан басқа да факторлар (ұсыныс пен сұраныс, ақша айналымы, рынок пен өндірістің монополиялануы, бәсекенің дамуы және т.б.) әсер етеді. Баға проблемасымен қоғамның экономикалық, әлеуметтік және саяси мәселелері тығыз байланысып жатыр. Мұны кезінде К. Маркс былай деп атап көрсеткен еді: «бүкіл капиталистік өндірістік процесс бағаның өніммен ара қатынасы арқылы реттеліп отырады» Нарықтық экономика дамыған қоғамдағы экономикалық процестерді реттеуде бағаның рөлі артады.    

     Маркетинг жоғары немесе төмен бағаларды пайдаланудың қажеттілігін анықтайтын бағалық стратегиялардың бір қатар түрлерін ұсынады. Ең танымал стратегияларға жататындар: «қаймақты қалқып алу» стратегиясы, дифференциалданған бағалар стратегияясы, біріңғай және икемді бағалар стратегиясы, бағалық лидердің стратегиясы, ТӨЦ – дің сатыларымен бағалар деңгейінің сабақтасуының стратегиясы т.б.

     Тәжірибеде  бағалық стратегиялар өзінің түрлері  бойынша жекелей емес, нарықтағы  нақты жағдайға және өзінің маркетингтік стратегиялық есептерге тәуелді, бір  түлерінің басқаларға жатқызылуы кезінде  аралас (комбинирленген) қолданылады. 
 
 
 
 
 
 

2.1 Баға түсінігі  және мағынасы  

     Қазіргі кезде экономкалық ғылымда баға құралуы экономикалық теория, маркетинг  және менеджмент ғылымдарының бір тарауы ретінде қарастырылады. Дегенменде, оны, өзіндік құралы мен әдісі  бар ғылым ретінде жеке қарастыруымыз  тиіс. Баға құралудың құрамы төмендегідей жайлардан құралады.

• Баға теориясы;
• Баға жүйесі;
• Баға саясаты.

 

Баға  құрылу тәсілдері:

• Индуктивті;
• Дедуктивті;
• Диалектикалық.

 

Баға  құралу ғылымы – баға қозғалысы  мен оны қолдануды зерттеуші  ғылым.

     Баға  құралудың оқыту құралы – баға теориясы мен оның тәжірибеде қолданылуы болып табылады.

     Баға  механизімі, баға құралуы, баға саясаты  нарықтың өте күрделі және нәзік құралы болып саналады және іс – жүзінде оның құрылуы өте қиын. Сондықтан баға теориясы сұрағын бірінші қарасытуымыз керек. Оның ішінде қазіргі кезде кең таралған баға теориясының бірі шағындық баға теориясы. Бұл теорияның пайда болуы қазіргі заман экономикалық теориясының негізін қалаушылар – А.Смит, Д. Рикардо, К.Маркс ж.т.б. көзқарастарымен байланысты. 

      Шығындық  баға теориясы бойынша тауар құны тауар өндірушілер еңбегінің  әлеуметтік жиынтығы ретінде, ал тауар  құнының өзі сол өнімді өндіру үшін қажетті өндіріске кететін  шығын ретінде анықталған. Соңғысы  нақты тауарды дайындау үшін қажетті  жұмыс уақытымен есептеледі. Бұл  жағдайда нарықтық баға сол тауарларды өндіру үшін кеткен орташа шығындар бойынша  құралады. Құн екі жақты сипатталады:

• Сандық;
• Сапалық.

 

     Сандық  сипаттамада тауардың тұтынылуы  құндылығын құратын сол тауарға  кеткен еңбек мөлшерімен анықталады.

     Сапалық сипаттамада, адамдар арасындағы тауар  алмасуда өндірістік қатынастар ретінде  көрсетілген. Осыған байланысты, басқа  өнімге айырбастау мүмкіншілігі бар  еңбек өнімі, құны бар болып есептеледі.

     Егер  баға теориясын тереңінен қарастыратын болсақ, онда бұл жайында ежелгі кезеңдерде де көп көңіл бөлінгендігі байқалады.

      Нарықтық  экономикада бағаның құрылуы  тек қоғамдық қажетті еңбек шығындарымен ғана емес, ақшаның қайта үлестіру факторлары әсерінен де пайда болады. Оған жататындар:

• Сұраныс    және ұсыныс қатынасы бұл жағдайда бағаның құрылуы үшін қажет жайлардың бірі сұраным икемділігі;
• Әлеуметтік факторлар бұл поблемаларды баға жүйесі арқылы шешу үшін мемлекеттің араласуы;
• Мода және тауар болашағы факторлары, көбіне бұл жайлар монополиялық өндіріспен сәйкестенеді;
• Ұлттық және климаттық ерекшеліктер факторлары кейбір ұлттардың тағамдық ерекшеліктеріне байланысты.

 

Бұданда басқа, солтүстіктегі суық климат оңтүстіктегі өндірістерден қарағанда жылу энергиясын көп қажет етеді.

     Бағаның құрылуы факторлары, көріп отырғанымыздай, әр түрлі және олардың баға көрсеткішіне әсерлері әр жақты. Бір тауарлар үшін модалық факторлар үшін артықшылық мағынада болатын болса, ал, екінші тауарлар үшін беделдік жайлар, ал , үшіншілерге  ұлттық және климаттық ерекшеліктер болып табылады. Барлық факторлар бағаның құрылуына тек жеке – жеке әсер етіп қоймай, кейбір жағдайларда бірлескен жиынтық әсерлерінде тигізіп отырады.

          Баға туралы толық  түсінікті алу үшін оның мағынасын  тереңдете қарастырумыз қажет. Оны  бағаның әр түрлі функцияларынан анықтап көруге болады. Бағаның мағынасын, оның функциясы ашып көрсетде – мынадай жайды есте ұстауымыз тиіс: баға функциясы ақша функциясымен ұласып жатыр, яғни, ақшасыз баға болмайды, ал бағасыз, ақша экономикалық мағынаға ие бола алмайды. Бағаға тән функциялардың тәжірибе жүзінде қолданылуына байланысты көптеген экономистер оның негізгі бес функциясын атап көрсетті:

• Есептік өлшемдік;
• Қайтаүлестіру;
• Ынталандыру;
• Баланыстық теңестіру;
• Өндірісті орналастыру.

 

     Есепетеу  және шығындарды өлшеу функциясын баға, әр түрлі шаруашылық үрдістерін, олардың  көрсеткіштерін өлшеумен ұйымның құндық есепті орындауы бойынша жүргізеді. Мысалы, алдын ала дайындалған  жағармай көлемі (көліктік дайындау шығындарын қоса алғанда) осы тауардың баға сомасына эквивалентті кәсіпорынның өндірген немесе сатып өткізген тауарлық өнімдерінің  көлемі, оның өнімінің немесе қызмет көрсетуінің жиынтық құннына тең. Есептік – өлшемдік функцияны іс – жүзіне асыра отырып, тауарлар мен қызмет түрлерінің еңбек шығындарына байланысты әр түрлі тұтынушылық жайлардың салыстыруына мүмкіндік туындатады. Қоғамнның дайын тауарларға деген мұқтаждығының қамтамасыз етілуінің қаншаға түсетіндігін баға көрсетіп береді. Сонымен қатар өндірістік айналым шығындарын және пайда көлемін анықтайды.

     Баға  механизімінің көмегімен экономика  секторындағы пайда мөлшері жоғары өндірістерге капиталдың шоғырлануы іс – жүзіне асады. Осыған сәйкес баға өзінің өндірісті орналастыру функциясын жүргізеді.

     Сұраныс пен ұсынысты теңестіру функциясы (баланыстық), өндірістегі және айналымдағы  келісімсіздік ( диспропорциялық) жайлардың  орнын толтыру есебінен немесе бағаның  өзгеруі есебінен (немесе бұл екі  шараны  бір кезеңде жүргізу  арқылы) жүргізілуі мүмкін.

     Бағаның ынталандыру функциясының мәндік сипаттамасын төмендегідей сипаттауға болады: Яғни оның  өндіріске әсер етуі және әр түрлі тауарларда пайданың бекітілген деңгейі арқылы тұтынылуы.

     Бағаның көмегі арқылы, ғылыми техникалық прогресті, шығын үнемділігін қамтамасыз етуді, өнімдер сапасын жақсартуды, өндіріс  және тұтыну құрылымдарын өзгертуді  ынталандыруға немесе керісінше  тоқтатуға мүмкіндік туындайды.

     Ынталандыру функциясы, бағадағы пайда деңгейін теңестіру жолымен бағаға қосымша  баға немесе жеңілдіктер беру жолымен  жүргізледі.

     Бағаның үлестіру және қайта үлестіру функциясы  да негізгі орындарға ие. Ол нарықтық факторлар іс – әрекеті шегінде бағаның құнынан ауытқуына байланысты. Баға үлестіру және қайта үлестіру экономика салалары арасындағы ұлттық түсімнің, оның секторларының, әр түрлі меншік формаларының, аймақтарының, қорлану және тұтынылу қорларының, әр түрлі әлеуметтік тұрғындар тобының арасында үлестіру құралы ретінде  қолданылады. Мысалы: қымбат заттарға (алтын, күміс) және беделі имеджі жоғары тауарларға бөлшек сауда бағасының жоғарлауы халықтың бір бөлігінің әлеуметтік бағыттағы қорларды құруы үшін ақша түсімін үлестіруге көмектеседі. Бағаның  бұл функциясы нақты бір тауалар тобының аксизы , ҚҚС және басқа да салықтық сипаттағы алымдар, мемлекет халқының  әлеуметтік мұқтаждығын қанағаттандыруға бюджеттік аударымдар арқылы көрініп отырады.

     Баға  үлестіру құралы ретінде активті  түрде қолданылады. Көбіне мемлекеттік  немесе реттеуші бағаны қолданғанда  бұл жайлар байқалады. Дегенменде, баға – үлестіру мен қайта үлестірудің жалғыз ғана құралы емес. Бұл жерде қаржы – несие жүйесі және еңбек ақы да үлкен роль атқарады. 
 
 
 
 
 
 
 

2.2 Бағаның жіктелуі (класификациясы)  

     Бағаның әр түрлі функцияларының арасында тығыз  байланыс бар. Олар кейде бір бағытты  нұсқаса, келесіде бір – біріне қарама – қайшы жағдайда болуы мүмкін. Мысалы: бағаның ынталандыру функциясы сұраным мен ұсынымды теңестіру функциясын іс – жүзіне ауыстыруға көмектеседі, сұранымға ие тауарлар өндірісін өсіруге жол ашады. Ал, бағаның төмендеуі ұсыным көлемін төмендетеді.

     Бағаның үлестіру функциясы өндірісті оңтайлы  орналастыру функциясымен бірге іс – әрекет жасайды, яғни жоғарғы сұранымға ие тауарлар өндірісі сферасына капиталдың жинақталуын іс – жүзіне асырады.

     Есептік – өлшемдік баға сферасы көп жағдайларда өзінің басқа функцияларымен қарама – қайшы жағдайда болады, себебі, нарықтық жағдайда баға, өндірістік шығындардан көп ауытқуларға ие. Баға функцияларының бір – бірімен байланысын айта келсе, оның арнайы маркетингтік зерттеулер құралы болып табылатындығын ұмытпауымыз тиіс.

Экономикадағы баға жүйесі

     Экономикадағы іс – әрекет жасаушы барлық бағалар бір – бірімен байланысты және өзара жеке жүйе құрады. Бұл жүйе көптеген нарықтық фактордың әсерінен әр уақыт қозғалыста болады. Баға жүйесі жеке өзара байланысты баға блоктарынан құрылады. Барлық бағалардың байланыс негізін, қан тамырлары қызметіне ұқсас байланыстық принципі құрады, бір жүйедегі баға қозғалысы басқа да барлық жүйеге автоматты түрде өзгертулер енгізіледі.

Баға  жүйесінің маңызды және негізгі  блоктары төмендегідей:

• Көтерме сауда бағасы;
• Сатып алу бағасы;
• Бөлшек сауда бағасы;
• Жүк көлік қызмет көрсету тарифі.

 

Бағаның негізгі блоктары бірнеше блокасты бөліктерден тұрады. Мысалы ретінде: көтерме сауда бағасы блогы екі блокасты тобына бөлінеді, кәсіпорындардың көтерме сауда босату бағасы және өнеркәсіп көтерме сауда бағасы. Жүк көлігі тарифтер блогы мынадай блокасты бөліктерінен тұрады: темір жол жүк көлігі тарифі, теңіз жүк көлігі тарифі, өзен жүк көлігі, әуе жолымен тасымалдау, автожүк көлігі, құбыр байланысы жүк көлігі тарифтері.