Банкрот

1. Ақсай цехы
2. Қотыр-Бүлақ цехы
3. Қапшағай цехы
4. Первомайский цехы
5. Механикалық цех
6. автотранспорт цехы
7. Электроцех.

         Шикізат пен материалдардың экономиясы бөлімінде өндірістің механика-лық  цехында автотранспорттық цех үшін жалпы қор бөлігінің 20%-ы жаб-дықтарды ауыстыруға, 80% өз күштерімен негізгі өндіріске қор бөліктері мен жабдықтарға кетеді. Өткен жылға 30 мың квт сағат электр энергиясы эконом-далған. Электр экономиясын экономдау қолда бар қуаттарды рационалды пай-далану есебінен жеткізілген, яғни ІСИД-ні жоғарлату, жаңа техниканы енгізу есебінен электр жабдықтарының бірлік қуатын төмендетуден, алмастыратын құралдарды пайдалану. 

1 – кесте «Тас-құм» акционерлік қоғамының технико – экономикалық

көрсеткіштері.

      2009 ж. ӨӨТТ – сы 74768 мың теңгені құраса 2010 ж. Ол 205939 мың теңгеге артты. Осы мерзім арасында кәсіпорынның тұтынушылар қатары (клиентурасы) кеңейді, бұл өнім өндіру көлемінің артуымен түсіндіріледі. Өндірілген өнімнің өзіндік құнын өте орташа алғанда ӨӨТТ – тың 97 – 98% құрайды. Жалпы табыс екі жылы да болғанмен өткен жыл зияндары және салық төлемдерін төлегеннен кейін, екі жылда зиянмен аяқталған. Өнеркәсіп жұмысының тиімділігінің салыстырмалы және абсолюттік көрсеткіштерінің анализінің маңызы зор. Өнімді сатудан қосымша қүн са-лыктарын есептеусіз 2002 жылға 88146 мың теңге, 2008 жылы 125700 мың теңге қүрайды, процентте базистік мәні бойынша 143 мың теңге. Сатылған өнімді өндіруге, шығын 2009 жылға - 91004 мың теңге қүрайды, 2010 жылы 119231 мың теңге күрады, процентте базистік мәні – 131- ге теңеседі. Сатылган өнімнен пайда 2009 жылға - 2858 мың теңге, 2010 жылға -15218 мың теңге, процентте базистік мәні 19 мың теңге қүрайды. 

2 – кесте «Тас-құм» акционерлік қоғамының активтерінің құрамы мен  

құрылымы (мың. тг)

Ескерту: Кәсіпорынның деректері бойынша  есептелген 

            Ағымдық активтердің  актив құнындағы үлесі 2009 ж. – 37,8 %, 2010 ж. – 73%, болып 35,2 пункте артты. Оның себебі: материалдар құнының 8689 мың тг, дебиторлық борыштардың 2235 мың тг., ақша қаражаттарының 1074 мың тг. артуы. Жалпы ағымдық активтер 11948 мың тг.артқан. Оның ішінде тауарлық материалдық қорлардың үлесі ең жоғары 2009 ж. – 78,9% (1292/1637), 2009 ж. -73,5% (9981/13585), – олардың құны 8689 мың тг. артқан.2009 – 2010 жж. өнім өндіру көлемінің артуы салдарынан шикізат – материалдарға деген қажеттіліктің артуымен түсіндіріледі.

         Қоғамдық ұйымдардың қаржысы осы үйымдардың қаржы бөлімдері мен топтары баскарады. Кәсіпорындардың қаржы бөлімдері несие және есеп айырысу операцияла-рының жаңа нысандарын пайдалана отырып оперативті қаржылық жоспарлау-ды, кәсіпорынның қаржы ресурстарын икемді жүмсауды жүзеге асырады. Қаржыны оперативті басқаруға банк мекемелері де қатысады. Екінші деңгейдегі банктер кәсіпорындар мен ұйымдарға есеп айырысу және кассалық қызмет көрсетуді, ақшалай қаражаттарға деген уақытылы қажеттілікті несиелейді. 

3-кесте - «Тас-құм» акционерлік қоғамының іскерлік белсенділігін талдау

     Капиталдың жалпы айналымдылық коэффициенті – жылына өндіру және айналудың толық үрдісі қанша рет болатыны мен активтердің әр теңгесі өндіріс өнімінің қанша көлемін әкелгенін көрсетеді /38/.

     1) Оның мәні 2009 ж. – 17,3 (74768/4331), 2009 ж. – 15,1 (280707/18622) болып, 2,2 пункте төмендеген. Алдындағы жылы кәсіпорын активінің әр теңгесі 17 тг. 30 тиын келтірсе, 2010 ж. – 2 тг. 20 тиынға кеміді.

     Егер  де осы кеміген сома түсім түсіргенде ол – 40968 мың тг. (2,2 х 18622) болар еді, яғни кәсіпорынға 40968 мың тг. (275,4%-ға), ал активтер 14291 мың тг. (329,9%-ға) артқан, оның ішінде ең көп өсім негізгі қорлар (87%) және берешек қарыздарға (22,4%) келеді. Сондықтан айналым мөлшерінің азаюы кәсіпорын активтерінің құрамында өтімділігі төмен қорлар үлесінің артуына байланысты.

     Негізгі өндірістік қорларды пайдалану тиімділігін  – негізгі қорлардың айналымдылық коэффициенті көрсетеді. Бұл коэффициент  жоғары болған сайын есеп беру кезеңіндегі шығындар азая түседі. Ол төмен болса – өнімді өткізуден түскен табыстың (ӨӨТТ) жетімсіздігін немесе негізгі қорларға тым жоғары деңгейде қаржы бөлінгенін көрсетеді. 2009 ж. – 28,0 (74768/2666), 2010 ж. – 72,8 (280707/3854,5) көрсетіп, 44,8 пункте жоғарылаған. Мұнда негізгі қорлардың орташа құны да, ӨӨТТ та пропарциоалды өсіп отыр, сәйкесінше 44,6% және 27,4%, сонымен негізгі құралдардың артуы ӨӨТТ – тың артуын қарағанда әлдеқайда төмен, сондықтан серіктестік негізгі құралдарын дұрыс пайдалана алған.

     Ағымдығы  активтердің айналымдылық коэффициенті – олардың айналым жылдамдығын  (айналым санын) көрсетеді /37/. Ол жоғары болған сайын кәсіпорынның төмен қабілеттілігі артып, қаржылық жағдайы тұрақтанады.

     2009 ж. ағымдық активтердің айналымдылығы – 48,3; ал айналым ұзақтығы 7,5 күн болған. 2010 ж. айналым саны – 26,3; айналым ұзақтығы – 13,7 күн. Сөйтіп айналым саны 22-ге азайып, ұзақтығы – 6,2 күнге ұзарды. Ағымдық активтер құрамында тауарлы – материалдық қорлар және дебиторлық борыштар үлесінің артуы айналым жылдамдығының бәсеңдеуіне әсер етті.

     Айналым уақыты 6,2 күнге ұзарды, осы мерзімде кәсіпорынға қосымша қаражат  жұмылдыру қажет болды. Айналымға  қосымша жұмылдырылған қаражатты  есептеу мына формуламен жүргізіледі /15/:

Т_д = ӨӨТТ/360 х (Д₁ – Д₀)

     Т_д  – қосымша жұмылдырылған ағымдық активтер;

     Д₁ және Д₀ – есеп беру және өткен жылдағы сәйкес айналым кезеңдері.

     Сәйкес  мәндерін қойсақ: [280707/360 х (13,7 – 7,5)], айналым  уақытының ұзаруы салдарынан 125,8 мың тг. Қосымша қаражаттар тартылған екен.

         Шаруашылықты жүргізудің нарықтық негізіне көшкеннен кейін кәсіпорын басшыларының, акционерлік компаниялар мүшелерінің ғана емес, сондай-ақ басқарудың әкімшіл-әміршіл әдістері жағдайында болмашы рөл атқарған қаржы қызметтерінің де рөлі ерекше арта түсті. Кәсіпорынды дамьпудың қаржы көздерін, қаржы расурстарын неғүрлым тиімді инвестициялаудың бағьггтарын іздестіру, бағалы қағаздар мен операциялар жасау және қаржы ме-неджментінің басқа мәселелері нарықтық экономика жағдайындағы кәсіпорьшдардың қаржы қызметтерінің негізгі мәселелері бола бастады.

         «Тас-Құм» акционерлік қоғамыньң қаржы шаруашылық қызметінің бары-сында негізгі қүралдар 2009 жылы 66763 мың теңгеге өсу байқалады, ал 2010 жылы 68789 мың теңгеге өсу байқалды, яғни жыл барысындағы өзгеру 2,026 мың теңге қүрайды. Аяқталмаған қаржы салымы 2009 жылы 1187 мың теңғе, 2010 жылы 1187 мың теңгені қүрайды, жыл барысындағы өзгеру 0, яғни аяқталмаған қаржы салымы өзгермеді. «Тас- Құм» акционерлік қоғамынын қоры 2009 жылы 2620 мың теңге, 2010 жылы 21565 мың теңге, 1 жылдағы өзгеріс 18945 мың теңге. Кредиторлық және дебиторлық қарыздар бар. Креди-торлармен есептесу 2009 жылы 41817 мың теңгеге, 2010 жылы 56285 мьщ теңгені қүрады. Дебиторлармен есептесу 2009 жылы 14842 мың тенге, 2010 жылы 5269 мың теңге. 2009 - 2010 жылдар аралығында қосымша төленбеген қаржы бар, жыл барысындағы өзгеру 10284 мың теңгені қүрады.

         Таратылмаған пайда 2009 жылы - 5206 мың теңге 2010 жылы - 15218 мың теңге қүрады, жыл барысындағы өзгеру 10012 мың теңгені қүрайды.

         Қаржы - шаруашылық қызмет барысында 2008 жылға кредиторлык және дебиторлық қарыз бар, соның ішінде мерзімі өтіп кеткендер бар. Бухгалтерлік құжаттарға сәйкес кредиторлық қарыздың жалпы соммасынан мерзімі өткізілген 15,6% күрайды және 4077 мың теңгеге тең. Мерзімі өткізілген деби-торлық қарыз 702 мын теңгеге тең және жалпы дебиторлық қарыздың 15,9% құрайды. Жалақы бойынша қарыз өнеркәсіптің қызметкерлері мен жұмысшыларға жоқ.

         Өнеркәсіптің қызметін қамтамасыз ету үшін шет ел қаржысы  алынған жоқ, бірақ біздің ендіріске  Қазақстандық резиденттерінің инвестициялары 20 млн. теңге көлемінде пайдаланылды.

         Пайдаланылмаған операциялардан кіріс шығыс сальдосы 2009 жылға 382 мың теңгені құрайды. 2010 жылға - 607 мың теңге, проценттік базистік мөні -158,9 мың теңге қүрайды.

         Баланстық пайда  2009 жылға - 3465 мың теңге, 2010 жылы - 15218 мьвд теңге құрайды, процентте базистік мәні 440 мың теңгені құрайды. «Тас-Құм» акционерлік қоғам кәсіпорнында қалатын таза пайда жоқ.