Қазақстанда логистиканың даму тарихы

               Басқарудың әлеуметтік-психологиялық әдістері

 

Әлеуметтік-психологиялық  әдістердің жалпы сипаттамасы

    Басқарудың  әлеуметтік-психологиялық әдістері  ұжымды қалыптастыруды әрі дамыту  үрдісіне, олардың өз аралығындығы  әлеуметтік үрдістерге ықпал етудің нақты амалдары мен тәсілдерін білдіреді.

    Бұл әдістердің мақсаты-адамдардың  өсе түскен, яғни өскелең әлеуметтік  қажеттіліктерін қанағаттандыру, олардың  жан-жақты үйлесімді дамуын қамтамасыз  ету және осылардың негізінде  жеке тұлғаның еңбекке деген құлшынысын, ұжымдардың тиімді еңбек етуін атртыру.

   Басқару әдістері ең алдымен  ықпал етудің бағытын анықтайтын  өзінің мотивациялық сипаттамасымен  ерекшеленеді. Бұл сипаттама адамдардың мінез-құлқын анықтайтын және тиісті әдіс топтарына бағдарланған себептерді көрсетіп береді.

   Әлеуметтік-психологиялық  әдістері рухани мүддеге (қажеттілікке) ықпал етудің мүмкіндіктерін пайдаланады. Әлеуметтік мотивация саяси, моральдық, ұлттыұ, отбасылық және басқа да әлеуметтік мүдделердің бағдарын қарастырады.

   Ұжымның әлеуметтік сипаттамасы мен өндірістің экономикалық және ұжымдастырушылық көрсеткіштері арасында тығыз байланыс юолады. Әлеуметтік мәселелерді шешіп алмайынша еңбекке деген дұрыс қатынасқа (көзқарасқа) өндірісті тиімді дамытуға қол жеткізу мүмкін емес.

   Әлеуметтік-психологиялық  аспектіде өндірістік ұжымның  рөлін қалай ұтуға болдады?

   Өндіріс ұжымы-бұл қоғамның  пайдасы үшін бірігіп қызмет  ететін, ортақ мақсат, ортақ мүдде  бастарын біріктірген, бәрі біреу  үшін, біреу бәрі үшін жауап  беретін, бір ұйымға жұмыс істейтін адамдардың жиынтығы.

   Өндіріс ұжымы-бұл бірігіп еңбек ететін адамдардың тек жай ғана бас қосуын білдірмейді. Ол жекелеген жұмыскерлер мен олардың топтары арасындағы тұрақты әрекет ететін экономикалық, өндірістік-техникалық, өнегелік, мәдени, тұрмыстық өзара қарым-қатынастарының күрделі жүйесіне негізделегн бірлестікті білдіреді. Бұл өзара қарым-қатынас ұжымның ресми және бейресми құрылымдарында көрініс табады.

   Ресми құрылым ұжымда  ресми түрде анықталып, заңмен  міндеттемелермен, өкілеттіліктермен және жауапкершілікпен бекітілген адамдардың байланыстары мен қатынастарын бейнелейді.

   Бейресми құрылым жақсы көру, жек көру, мінез ұқсастығы ортақ мүдде, өзара түсіністік негізінде қалыптасқан байланыстар мен қатынастарды бейнелейді. Бейресми қатынастың негізінде ұжымды шағын топ (он адамға дейін) пайда болады. Шағын топ аз уақытқа немесе ұзақ уақытқа созылуы мүмкін, бұл шағын топ ұжымның басқа да мүшелерінің жайдары қабақ танытуы (ашық) ықтимал немесе өздерімен өздері (тұйық) қалуы да мүмкін.

   Екі құрылым да ұдайы  әрекет үстінде болмақ.

 

                              Басқарудың әлеуметтік әдістері 

 

       Әлеуметтік әдістер  әр қилы әдістердің кең спектірін  қамти алады:

           -әлеуметтік  нормалау;

           -әлеуметтік-саяси;

      -әлеуметтік реттеу;

      -әлеуметтік бастама;

      -моральдық ынталандыру.

  Әлеуметтік нормалау әдістері  әр түрлі әлеуметтік нормалардың  енгізу жолымен ұжым және жекелеген  жұмыскерлер арасындағы әлеуметтік  қатынасты оңайлатуға мүмкіндік  тудырады. Бұл нормаға ішкі тәртіп ережесі, ұйым жарғысы, әр түрлі кодекстер, өндірістік әдеп ережелері, тәртіпке шақыру формалары жатады.

  Әлеуметтік-саяси  әдіс-бұған қоғамдық ұйымдардың  ықпал ету әдістері кіреді (үгіт-насихат, сендіру, басқару ісіне қатыстыру және т.б.).

  Әлеуметтік реттеудің  әдістері әр түрлі ұжымдардың, топтардың, тұлғалардың мүдделері мен мақсаттарын анықтау және реттеу жолымен әлеуметтік қатынастарды ретке келтіріп, уйлестіруде пайдаланылады.

  Моральдық ынталандыру әдістерін өз қызметтерінде жоғары нәтижелерге қол жеткізген жеке жұмыскерлерді. Ұжымдарды көтермелей үшін қолданылады.

 

 

 

               Басқарудың психологиялық тәсілдері

 

  Басқарудың психологиялық  тәсілдері адамдар арасындағы қарым-қатынастарды ұжымда үйлесімді ахуал жасау арқылы реттеуге бағытталған.

  Адам еңбегі әрқашан  адам психологиясының жұмыс істеуі, яғни дүние таным, қиял, ықылас-ілтипат  және басқа элементтер негізінде  жүзеге асады. Сондықтан, адамның уақыт сәтіндегі психологиялық ахуалы оның жеке іс-қызмет нәтижелеріне тікелей және тура әсер етіп қана қоймайды, барлық ұжымның іс-қызмет қорытындыларына да әсер етеді.

  Басқарудың ұйымдастыру  мен жүзеге асыру кезінде адамдардың іс-қызметтегі мінез-құлқы заңдарын ескеру қажет. Бұлар:

  - адам әрқашан  өзі аз шығарып, көп нәтижелерге  жетуге ұмтылады;

  - әрбір адам нәтижесінде жарамды формада өзіне ең көп шамадағы көтермелеу мен ең аз шамада жаз болатындай әрекет етуге ұмтылады;

  - әрбір адам өзін  іс жүзінде көтермелейтин немесе жазалайтын орны не айтса, соны істейді.

  Басқарудың психологиялық  әдістеріне мыналар кіреді:

• шағын топтар мен ұжымдарды іріктеп жинақтау;
• еңбекті ізгілендіру (гуманизациялау, ниетті ояту);
• психологиялық себепкерлік (мотивация);
• кәсіби іріктеу мен оқыту.

  Шағын топтар мен  ұжымдарды іріктеп жинақтау әдістері  шағын топтардағы еңбеккерлер  арасындағы оңтайлы сандық және  сапалық арақатынастарды анықтауға  мүмкіндік береді.

Арнайы зеттеулер көмегімен  топ ішінде пайда болған бір-бірін  ұнату мен жек көру сезімдерін, оның әрбір мүшесінің орнын топтағы қызметкерлермен психологиялық уйлесуі негізінде анықтауға болады.

  Еңбекті ізгілендіру  (гуманизация) әдістеріне мыналар  жатады: түрлі түс пен музыканың  психологиялық әсер етуін қолдану,  еңбектің бір сарындылығын болдырмау, шығармашылық үрдістерді (процесс) кеңейтуге және т.б.

  Еңбеккерлердің психологиялық  ынтасын ояту үлкен мәнге ие  болуда. Психологиялық ынтаны ояту  моральдық ынталандыруда еңбеккерлерді  еңбекке тартуға бағытталумен  айрықшаланады. Кәсіпорында еңбеккерлерге (кәсіби мүдделер, еңбектің шығармашылық мәні) себептеме болатын жағдайлар жасау мен еңбек әдістерін қалыатастыру жолмен қамтамасыз етіледі. Олар еңбеккердің еңбек етуге деген ішкі құштарлығына әкеледі.

  Кәсіптік іріктеу  мен оқыту әдістері қажетті психологиялық сипаттамаларды дамытуға: орындалатын жұмысқа неғұрлым көп деңгейде сәйкес келетін психологиялық қажеттері бар адамдарды іріктеуге бағытталған.

  Әлеуметтік-психологиялық  әдістерді қолдану тетігі қоғамның, ұжымның және жеке тұлғалардың мүдделерін ескеру мүмкіндігі басқару үрдісінде қамтамасыз етілетіндей болып құрылуға тиісті.