История деревни Каин-Елга

     Нинд2й  ген2 халы7ты алма, уны8 барлы77а киле1ен 0йр2не1 ф2нд2 и8 7атмарлы м2сь2л2л2р6е8 бере3е. !6е8де8 зат – ырыуы8ды, 7ан – 72р62шт2ре8де, хал7ы8ды8 40р0ф – 4262тт2рен, булмышы8а нинд2й 721ем а8 –белем, зи3ен 3ал4анлы4ын белм21, 2лбитт2, б2хет3е6лек. Ф272т 16 асылы, 16 булмышы ниге6енд2 т2рби2л2нг2н кеше ген2 я7ты донъяла й2ш21 осоронда бар 32л2те мен2н асыла, ысын б2хет кисер2.С0нки б2хет т0ш0нс23е матур кейене1, ил ги6еп й0р01, мул й2ш21 мен2н ген2 билд2л2нм2й. Мине8 а8лау6а б2хет – ул т2би42т бирг2н 32л2те8де тулы3ынса асып, иле82, хал7ы8а хе6м2т ите1, 16 юлы8ды дауам итерлек балалар т2рби2л2п й2ш2162. Т2би42т мен2н са4ыштырып 2йтк2нд2, 16 тамыры8дан 3ут алып, олоно8до ны4ытып емеш бире162.

Бе66е8 тыу4ан т0й2гебе6 ха7ында 316 алып бар4анда ауылыбы66ы8 тарихын, хал7ыны8 к0нк1решен, к2себен 0йр2не1 к1п кешел2р6е8 д0й0м хе6м2те. Тарихсылар, ауылыбы66а тыуып 19к2н ф2н 32м м262ни2т хе6м2тк2р62ре, ауыл 32м ырыу тарихын, 16 ш2ж2р23ен белерг2 ынтылыусылар был 0лк2л2 байта7 эш баш7ар4ан. Мин д2 тикшерене162р 1тк2реп, ошо  к2р2кле 32м м03им эшк2 7ушылыр4а, 16 уй- фараздарым  мен2н б1лешерг2 булдым. Тикшерене1емде8 ниге6енд2  ауылды8  топонимика3ын асы7лау 6а тора. Топонимика – географик атамалар6ы8 бар я7лап та килеп сы4ышын, м242н21и 232ми2тен, я6ылышыны8, 2йтелешене8  16г2ре1ен 0йр2не1се белем тарма4ы. Борон4о замандар6ан бирле географик атамалар 3а7ланып килг2н. Шуны8 0с0н топонимика – 16ене8 байлы4ы, тарихы, сер62ре, хал7ыны8 б2хете 32м 7ай4ы3ы тура3ында 30йл21се ер6е8 теле ул.

Тикшерене1 эшемде8 тема3ы: ?айын – Йыл4а ауылыны8 тарихы.

Тикшерене1 объекты  булып Туймазы районыны8 ?айын – Йыл4а ауылы тора.

Тикшерене1 предметы итеп Туймазы районыны8 ?айын – Йыл4а ауылы тарихын  32м топонимдарын алдым.

Тикшерене1 ма7саты: Туймазы районы ?айын – Йыл4а тарихын  тикшере1, топонимдарын 0йр2не1,  туплан4ан материалды килер быуындар4а еткере1.

Тикшерене1 м2сь2л23е: ?айын – Йыл4а ауылы тура3ында бул4ан материалдар6ы к162те1; ауылды8 тарихы тура3ында я8ы материалдар туплау; ауылды8 кешел2рен2н 3орау алыу.

;илми я8ылы4ы: ?айын – Йыл4а ауылыны8 тарихыны8  я8ы асылма4ан тарын асы7лау.

Практик 232ми2те: Тикшере1 эшемде8 йыйыл4ан материалдарын халы77а еткере1, кил2с2к быуын4а 32м у7ытыусылар 0с0н 09т2лм2 материал булдырыу. 
 
 

      Туймазы районыны8  ауылдары борон4о баш7орт ер62ренд2 урынлаш7андар. ?айын – Йыл4а ауылы ?ыр – Йылан бил2м23енд2 барлы77а килг2н. Элек ?айын –Йыл4а ауылы урынлаш7ан ер62  7уйы урман 19к2н. Ул  7айын, им2н,7арама, й1к2, са4ан а4астарына  бик  бай бул4ан. Ауылды бейек тау6ар уратып ал4ан: Кальяр, Ек2нле 7ул , №айы97ан 7ыуа4ы, Бур тауы. Ауылды8 7арттары 30йл21енс2, урманда бур,7ас7ын ке1ек кешел2р й2ш2г2н. Улар а4ас  эшк2ртеп, к0н к1рг2нд2р, шу4а тир2 – я7та а4ас 7абы4ы к1п бул4ан.   Ауыл4а т2162  ?абы7 7уш тиг2н исем бир2л2р. Ауылды8 урта3ынан ?азан -)ф0 юлы 1тк2н.[] 1924 йылда бор4аланып а77ан )с2н йыл4а3ы буйында кескен2 ?айын – Йыл4а ауылы барлы77а кил2. Бер я4ынан Урал тау6ары ышы7ла4ан, икенсе я7тан кеск2й 2р2м2лек 32м )с2н буйы ту4ай6ары ауыл4а й2м биреп тора. Б2л2к2й ген2 ауылды8 ун шишм23е, 2р2м23енд2 шоморто, 7олма4ы, ер ел2ге, б0рл0г2не, хатта б2шм2кт2ре л2 табыла. Был ерг2  А6на4ол, Исмай ауылдарынан баш7орт 4аил2л2ре  к1с2 башлай.Шулай у7    рустар, поляктар 6а й2ш2рг2 кил2.Улар6ы8 7ай6ан киле1ен бер кемд2 белм2й.Урынлаш7ан кешел2р ара3ында   бай6ары ла була. Бында4ы ер62рг2 барыня Варвара Михайловна хужа була. А6на4ол ауылынан 3иге6 4аил2 , барыня Варваранан аренда4а ер алып, йорттар 3атып алалар.Шулай итеп ауыл терге6еп еб2р2л2р. Николай Волков, Михаил Петров, С2лихй2н «хм2тов, «1х26и ;2лиуллин, М0х2мм2тв2ли ;2лимов, Х2ким Вафин, ;2бдр2хим Х2бибуллин 32м ;. ;имай ашлы7 с2сеп, мал 1рсетеп, б2л2к2й кооператив асып, с2162 ит2 башлай6ар. Й1к2 а4асы к1п бул4ан4а халы7 умарталар тот7ан. Шулай у7 й1к2 а4асынан мунсала, сабата я3а4андар, сит2нд2р б2йл2г2нд2р. Барыня Варвара Михайловна 16ене8 0й0н тау я4ында т060г2н. Х26ер ул урынды М2рй2 7ойо3о й2ки М2рй2 7улы тип т2 й0р0т2л2р. К1п кен2 кеше унда Варвараны8 хазина3ын э6л2г2н, л2кин табыусы булма4ан. 1924 йылда ауылды т060рг2 тиг2н 7а4ы64а, Ленин 16е 7ул 7уй4ан,  тип 30йл2й62р.

     №2н2к  фетн23е ва7ытында  ауылда фажи42ле х2л була. А6на4олдан килг2н ике комсомолецты 1лтереп бер со7ор4а к1м2л2р. Хатта  улар6ы и92н килеш к1мг2нд2р, тип 30йл2й62р. Комсомолецтар6ы8 бере3е Егет2к ауылында й2ш21се С2лимова Р2сил2 апай6ы8 баба3ы бул4ан . Ул заман кешел2ре 72берлекте 726ерл2п 7ара4андар. Бында сирень а4астары 19еп ултыр4ан, 72берлекте та6артып тор4андар, Собхан4олдан у7ыусылар  экскурсия4а килг2нд2р. Б0г0нг0 к0нд2 72берлекте8  урыны билд2ле, л2кин уны  х26ерге хужалары ер мен2н тиге6л2г2нд2р.

     Егерме – егерме бишенсе йылдар6а йорттар к1б2й2 32м уты6ынсы йылда ?айын – Йыл4а колхозы т060л2. Р2исе итеп Николай Волков т242йенл2н2. Колхоз ойоштороу4а  7аршы тор4ан кешел2р 62 була. 1939 йылда ауылда 75  ир-ат 32м  82 7атын-7ы6 и92пл2н2.

     40-сы йылдар6а , Хаким 7артты8 0й0нд2  м2кт2п ойоштор4андар. Унда башлан4ыс кластар у7ы4ан. Биш йыл буйына,  В2лиуллина Х2ни2 Ш2йсолтан 7ы6ы 0с класты бер юлы у7ыт7ан. Б0г0нг0 к0нд2 Х2ни2 апай И9ке Собхан4ол ауылында  й2ш2й. «ле л2 16ене8 у7ыусыларын и9к2 алып тора.

     Б0й0к  Ватан 3у4ышы осоронда халы7 бик ауыр й2ш2й. Аслы7тан, 3ыуы7тан балалар, оло кешел2р 1л2.?атын -7ы66ар ирт2н2н киск2 тиклем эшт2 бул4андар. Б0г0нг0 2бей-бабай6ар6ы8 б2л2к2й са7тары бул4ан. Кейерг2 йылы кейем булма4ан. Халы7 бетл2п б0тк2н бул4ан. Мейес я4ыр 0с0н, 7ыр7ыл4ан а4асты8 тамырын  со7оп ал4андар, шулай итеп утын 26ерл2г2нд2р. Ауылда мулла 2бей 62 бул4ан. Уны8 янына б0т2 ауыл хал7ы й0р0г2н. Мулла 2бей дауалаусы ла, кендек 2бейе л2 бул4ан. ?ы64аныс7а 7аршы уны8 исеме билд2ле т1гел.

     Репрессия йылдарынан 3у8, Исмай ауылы мен2н берл2шеп Нуриманов исеменд2ге колхоз ойошторола.№у4ыштан 3у8, 1952 йылда, Егет2к, Н0рк2й ауылдарын 7ушып Нуриманов исеменд2ге колхозды 6урайтып еб2р2л2р. Колхоз р2йесе  ;2рифулла  Н2сибулла улы ;2бдрахимов була. ?айын –Йыл4а ауылында тауы7 32м 3ары7 ферма3ы була, башма7тар а9рап, халы7 йыл 2йл2н23ен2 эш мен2н т2ъмин ител2.Н0рк2й ауылы колхоз 162ге бул4ас, ?айын – йыл4ала бул4ан фермалар6ы тараттылар. №айлау6ар алдынан, к0т01се  3айла4анда ауылда йыйыла тор4ан и9ке ген2 клуб бул4ан, уны Н0рк2й ашхана3ы итеп я3а4андар.Бер ва7ыт ?айын – Йыл4аны б0т0р0рг2 уйлай6ар. Халы7ты к1серер 0с0н Н0рк2й ауылында ике 7атлы йорттар т060й62р. Л2кин ауыл депутаты ;атауллин ;2лимй2н а4ай,   )ф0 – М2ск21 мен2н 30йл2шеп, ауылды 3а7лап 7ал4ан. Балалар А6на4ол4а, Егет2кк2 3у8ынан Собхан4ол4а й0р0п у7ы4андар.1980 йылдар6а ;афуров б1лекс23ене8 управляющие А.Д.Эйснер ауылда а6на3ына бер м2рт2б2 3атыу ойоштор4ан. 1983 йылда йортта магазин асты. 1987 йылда халы7ты8 б2хетен2 лавка асылды. 1987-1998 йылдар6а колхоз р2йесе З0ф2р Тимербулат улы В2лиев  бул4ас, тормош я7шы я77а 16г2р2. Ауылда асфальт 3алына, 32р бер 0йг2 газ индерел2.» х26ер 2008 йылдан бирле колхозды8 ер62ренд2 ООО «Агро –Гусь» инвестор6ары эшл2й.

     Б0г0нг0 к0нд2 ауылда  6ур 16г2решт2р бара. Ауыл4а й2шт2р 7айта,  йорт 3алыр 0с0н ер62р б1лен2,  ауыл 6урая. ?айын – Йыл4а балалары м2кт2пк2, балалар ба7са3ына Н0рк2й ауылына й0р0й62р.

     Бе66е8  ауылда Хикм2туллин Айрат М0хлис улы, Шакиров Ф21ес Ш2рифй2н улы, уны8 апа3ы Ф2н1з2 Ш2рифй2н 7ы6ы й2ш2й62р.)лк2н быуын кешел2ре бул4анда, ауылды8 тарихы ла й2ш2й. Борон4олар6ы8 32р бере3е 16ене8 ете быуынын я7шы белг2н. Бер2162р ата –бабаларыны8 исемд2рен  х2теренд2 й0р0тк2н. Икенсел2ре  ш2ж2р23ен я6ып бар4ан. Х26ер уны 3ир2к 4аил2л2 ген2 осратыр4а була. » бит ш2ж2р23ен  белм2г2н кеше – х2тер3е6 кеше тиг2н 316. Мине8 уйлауымса,  32р бер кеше 16 тамыр6арын, 16 тыу4ан ерене8 тарихын , уны8 килеп сы4ышын белерг2, топонимдарын  0йр2нерг2 тейеш. Шул ва7ытта 4ына хал7ыбы6, телебе6 3а7ланыр , 19ешер, байы4ыр.

?улланыл4ан 262би2т. 

1. «Баш7ортостан у7ытыусы3ы» журналы. 2009 йыл №7.
2. А.Иск2нд2ров. «Ш2ж2р28де бел23е8ме?»
3. А.Сыртланова . Ауылыбы64а етмеш й2ш. «Туймазы х2б2р62ре» г2зите.