Салық түрлері жəне оны өндірү жолдары

                           Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі

Аль- Фараби атындағы Қазақ  Ұлттық Университеті 

Реферат 

Тақырыбы: «ҚР салық түрлері жəне оны өндірү жолдары » 
 
 
 

                                                                         Орындаған: Экономика және бизнес

                                                                     факультеті  сырттай оку болімі 

                                                Артыкбаев Р.Б

                         Тексерген :   Керімбекова Н.Н

                                           Алматы 2011

ҚР  салық түрлері  жəне оны өндірү жолдары

  Қазақстан  Республикасы өз алдына егемендік  алып, тәуелсіз мемлекет болғасын, экономиканы дербес түрде басқарды. Мемлекеттік басқару жүйелеріне  көптеген өзгерістер жасалып,  бірнеше заң жобалары қабылданды. Оларға қаншама өзгерістер мен  толықтырулар енгізілді. Дамыған  мемлекеттер мен көрші мемлекеттердің  жүргізіп отырған саясаттарын  сараптай отырып, өзіміздің ұлттық  менталитетке сай, қажетті жақтарын  алып отырды.  
Нарықтық экономика мен мемлекеттің салық саясатының негізгі мақсаты- бюджеттің кіріс бөлігін қаржы ресурстарымен қамтамасыз ету болып табылады.  
Салық саясатының басты мақсаты- салық жүйесін құру және оның тиімді қызмет етуіне мүмкіндік беретін салық механизмін іске асыру.  
Салық жүйесі өз алдына сала болып қалыптасуы үшін, біршама қиындықтарды бастан кешіре отырып, көптеген өзгерістер мен толықтырулар жасалынып, қазіргі кезде тұрақты жүйеге түсті.  
Қазақстан Республикасының Салық жүйесінің дамуы 3 кезеңнен өтті.  
Бірінші кезең. 1991 жылы 9 шілдедегі Қазақ КСР Президентінің «ҚазКСР мемлекеттік салық қызметін құру туралы» Жарлығымен ҚазКСР-нің басты мемелекеттік салық инспекциясы құрылды. 16 жалпы мемлекеттік және 27 жергілікті салық түрін қарастыратын салық жөніндегі заң актілер пакеті қабылданды.  
1991 жылғы қабылданған Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі туралы» Заңына сәйкес сол кездегі салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің түрлеріне тоқталып өтейік.  
I.Жалпы мемлекеттік салықтардың түрлері:  
1.Қосылған құнға салынатын салық.  
2.Пайдаға салынатын салық.  
3.Акциздер.  
4,Бағалы қағаздармен жасалатын операциялардан алынатын салық.  
5.Экспорт пен импортқа салынатын салық.  
6.Кеден тарифі және баж салығы.  
7.Пайдалы қазбаларды геологиялық барлау және геологиялық іздестіру жұмыстарына байланысты шығындарды өтеуге жұсалатын алым.  
8.Тіркелген (ренталық) төлемдер.  
9.Транспорт құралдарына салынатын салық.  
10.Автотранспорт құралдарын сатып алуға салынатын салық.  
11.Автотранспорт құралдарының Қазақстан Республикасына келіп кіргені үшін төленетін ақы.  
12.Заңды ұйымдардың мүлкіне салынатын салық.  
13.Қазақстан Республикасының азаматтарынан, шетел азаматтарынан және азаматтығы жоқ адамдардан алынатын табыс салығы.  
14.Мемлекеттік баж салығы.  
15.Табиғат ресурстарына салынатын салық.  
16.Колхозшылардың еңбегіне ақы төлеу қорына салынатын салық.  
II.Жалпыға бірдей міндетті жергілікті салықтар мен алымдар:  
1.Жер салығы.  
2.Жеке адамдардың мүлкіне салынатын салық.  
3.Орман табысы.  
4.Су үшін төленетін ақы.  
5.Табысқа салынатын салық.  
6.Кәсіпкерлік қызметті тіркеу үшін алынатын алым.  
7.Кәсіпкелік қызметтің субъектілері ретінде тіркелмеген азаматтардан алынатын алым.  
8.Заңды ұйымдарды мемлекеттік тіркеуден өткізгені үшін алынатын алым.  
9.Елтаңбалық алым.  
10.Мұрагерлік және сыйға тарту тәртібімен ауысқан мүлікке салынатын салық.  
III.Жергілікті салықтар мен алымдар.  
1.Курорттық аймақта өндірістік мақсаттағы объектілер құрылысына салынатын салық.  
2.Курорттық алым.  
3.Азаматтардан алынатын мақсатты алым.  
4.Жарнамаға салынатын салық.  
5.Автотранспорт құралдарын, есептеу техникасы жәнежеке компьютерлерді қайта сатуға салынатын салық.  
6.Автотранспортты аялдауға қойғаны үшін алынатын алым.  
7.Жергілікті символиканы пайдалану құқығы үшін алым.  
8.Ипподромдарда ат жарысына қатысқаны үшін алынатын алым.  
9.Ат жарысындағы ұтысы үшін алынатын алым.  
10.Ипподромдарда тотализатор ойынына қатысушы адамдардан алынатын алым.  
11.Тауар биржаларында және валютаны сату және сатып алу кезінде жасалған мәмілелерден алынатын алым.  
12.Аукциондық сатудан алынатын алым.  
13.Кино-телетүсірімдер өткізу құқығы үшін алынатын алым.  
14.Пәтер алуға берілген рұқсат қағаз үшін алынатын алым.  
15.Ит иелерінен алынатын алым.  
16.Спиртті ішімдіктермен сауда-саттық жасау құқығы үшін алынатын лицензиялық алым.  
17.Жергілікті аукциондар өткізу және лотореялар ойнату құқығы үшін алынатын лицензиялық алым.  
Екінші кезең. Қазақстан Республикасының Үкіметі 1995 жылдың басында салық реформасының ұзақ мерзімді тұжырымдамасын қабылдады, онда еліміздің  
Салық жүйесі мен салық заңнамасын бірте-бірте халықаралық стандарт салық салу принциптеріне сәйкестендіру көзделген еді. Осыған орай 1995 жылы 24 сәуірде « Салық және бюджетке төленетін басқа да мінбдетті төлемдер туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы шықты.Бұл өз қаржы жүйемізді құруға ықпал етті. Ең бастысы, салық төлеу ықшамдалып, салық саны 45-тен 11-ге дейін қысқартылды. Оның ішінде бесеуі мемелекеттік, алтауы жергілікті салықтар.  
Жалпы мемлекеттік салықтар:  
1.Заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы.  
2.Қосылған құнға салынатын салық.  
3.Акциздер.  
4.Бағалы қағаздармен жасалатын операцияларға салынатын салық.  
5.Жер қойнауын пайдаланушылапрдың арнайы салығы мен төлемдері.  
Жергілікті салықтармен алымдар:  
1)Жер салығы.  
2)Заңды және жеке тұлғалардың мүлкіне салынатын салық.  
3)Көлік құралдарына салынатын салық.  
4)Кәсіпкерлік қызметпен айналсатын жеке тұлғаларды және заңды тұлғаларды тіркегені үшін алынатын алым.  
5)Жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін алынатын алым.  
6)Аукциондардан алынатын алым.  
Қазақста Республикасы Президентінің бұл Жарлығы Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 16 шілдедегі 440-1 заңына сәйкес заң мәртебесін алды.  
Осы кезде Қазақстан Республикасының салықтар, алымдар және басқа да міндетті төлемдердің мынадай түрлері қолданылды:  
1)Заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы;  
2)Қосылған құнға салынатын салық;  
3)Акциздер;  
4)Бағалы қағаздар эмиссиясын тіркегені және мемлекеттік тіркеуге жатпайтын акциялар эмиссиясының ұлттық бірыңғайландыру нөмірін бергені үшін алынатын алымдар;  
5)Жер қойнауын пайдаланушылардың арнаулы төлемдері мен салықтары;  
6)Әлеуметтік салық;  
7)Автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының аумағы бойынша жүргені үшін алынатын алымдар;  
8)Жер салығы;  
9)Заңды және жеке тұлғалардың мүліктеріне салынатын салық.  
10)Көлік құралдарына салынатын салық;  
10-1)Бірыңғай жер салығы;  
11)Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғаларды және заңды тұлғаларды тіркегені үшін алынатын алым;  
12)Қызметтің жекеленген түрлерімен айналысу құқығын бергені үшін алым;  
13)Аукциондық сатудан алынатын алым;  
14)ҚР базарларында тауарларды сату құқығын бергені үшін алынатын алым;  
15)ҚР радиожиілік ресурстарын пайдаланғаны үшін төленетін төлем;  
16)Заңды және жеке тұлғалардың Алматы қаласының рәміздерін өз фирмалық атауларында, қызмет көрсету таңбаларында, тауар таңбаларында пайдаланғаны үшін алынатын алым;  
16-1)Заңды және жеке тұлғалардың «Қазақстан», «Республика», «Ұлттық» деген сөздерді өздерінің фирмалық атауларында, қызмет көрсету таңбаларында, тауар таңбаларында пайдаланғаны үшін алым;  
17)Жеке тұлғалардың ставкасы есептеу базасының 1 пайызынан жоғары белгіленбейтін қолма-қол шетел валютасын сатып алғаны үшін алынатын алым.  
Үшінші кезең. 2001 жылы 12 маусымда Қазақстан Республикасының жаңа Салық кодексі қабылданып, 2002 жылдың 1 қаңтарынан бастап қолданысқа енгізілді.  
Салық кодексі салықты және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді белгілеу, енгізу және есептеу мен төлеу тәртібі жөніндегі билік қатынастарын, сондай-ақ мемлекет пен салық төлеуші арасындағы салық міндеттемелерін орындауға байланысты қатынастарды реттейді.  
Қазақстан Республикасының салық заңдары Салық кодексінен, сондай-ақ қабылдануы Салық кодексінде көзделген нормативтік құқықтық актілерден тұрады.  
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеу жөніндегі Салық кодексінде көзделмеген міндет ешкімге жүктелуге тиіс емес.  
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер-Салық кодексінде белгіленген тәртіпте және жағдайларда белгіленеді, енгізіледі, өзгертіледі немесе күшін жояды.  
Салық кодексі мен Қазақтан Республикасының басқа да заң актілерінің арасында қайшылықтар болған кезде, салық салу мақсатында Салық кодексінің нормалары қолданылады. Салық кодексінде көзделген жағдайларды қоспағанда,салық қатынастарын реттейтін нормаларды салықтық емес заңдарға енгізуге тыйым салынады.  
Салық заңдары Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында қолданыста болады, сонымен бірге жеке тұлғалар және заңды тұлғалар мен олардың құрылымдық бөлімшелері қолданады.  
Салық кодексіне жаңа салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер белгілеу, қолданыстағы салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер ставкалары мен салық базасын өзгерту бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізетін Қазақстан Республикасының заң актілері ағымдағы жылдың 1 желтоқсанынан кешіктірілмей қабылдануы және олар қабылданған жылдан кейінгі жылдың 1 қаңтарынан бастап қана қолданысқа енгізілуі мүмкін.  
Қазақстан Республикасының Салық кодексіне сәйкес салықтың 9 түрі бар. 2005 жылы акциз салығына қосымша ретінде «экспортталатын шикі мұнайға, газ конденсатына рента салығы» қосылды.  
Салықтың түрлері:  
1.корпорациялық табыс салығы.  
2.жеке табыс салығы.  
3.қосылған құн салығы.  
4.акциздер.  
5.жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнаулы төлемдері.  
6.әлеуметтік салық.  
7.жер салығы.  
8.көлік салық.  
9.мүлік салық.  
Алым дегеніміз-белгілі бір қызмет түрін бастар алдында немесе осы қызмет түріне құық берер кезде төленетін міндетті төлем.Сонымен қатар алым- анықталған құқықтық мәтебені бергені үшін төлем болып саналады.  
2002 жылы алымның 13 түрі болды. 2003 жылдан бастап «елтаңбалық алым» алынып тасталды. 2005 жылы алымдарға өзгерістер енгізілді, яғни: «жылжымалы мүлік кепілін мемлекеттік үшін алым» және «кеменің немесе жасалып жатқан кеменің ипотекасын мемлекеттік тіркеу үшін» және «туындылар мен сабақтас құқықтар объектілерін пайдалануға лицензиялық шарттарды мемлекеттік тіркеу үшін» алымдары қосылды.  
Алымдардың түрлері:  
1.заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін алым.  
2.жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым.  
3.жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалған мәмілелердің мемлекеттік тіркегені үшін алым.  
4.радиоэлектрондық құралдарды және жиілігі жоғары құрылғыларды мемлекеттік тіркегені үшін алым.  
5.механикалық көлік құралдары мен тіркемелерді мемлекеттік тіркегені үшін алым.  
6.теңіз,өзен кемелері мен шағын көлемді кемелерді мемлекеттік тіркегені үшін алым.  
7.азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркегені үшін алым.  
8.дәрі-дәрмек құралдарын мемлекеттік тіркегені алым үшін.  
9.автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының аумағы арқылы жүру алымы.  
10.аукциондардан алынатын алым.  
11.елтаңбалық алым.  
12.жекелеген қызмет түрлерімен айналасу құқығы үшін лицензиялық алым.  
13.телевизия және радио хабарларын тарату ұйымдарына радио жиелік спектрін пайдалануға рұқсат беру үшін алым  
Төлемақы-белгілі бір қызмет түрін пайдаланған кезде төленетін міндетті төлем.  
Төлемақының 9 түрі бар. 2005 жылы төлемақыға өзгеріс енгізілді. Радиожиілік спектрін пайдаланғаны үшін төлемақыға қосымша ретінде «қалааралықжәне алықаралық телефон байланысын бергені үшін төлемақы» төлейді.  
Төлемақының түрлері:  
1.жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақы.  
2.жер бетіндегі көздердің су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлем ақы.  
3.қоршаған ортаны ластанғаны үшін төлемақы.  
4.жануарлар дүниесін пайдаланғаны үшін төлемақы.  
5.орманды пайдаланғаны үшін төлемақы.  
6.ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшін төлемақы.  
7.радиожиілік спектрін пайдаланғаны үшін төлемақы.  
8.кеме жүретін су жолдарын пайдаланғаны үшін төлемақы.  
9.сыртқы (көрнекі) жарнаманы орналастыру үшін төлемақы.  
Мемлекеттік баж дегеніміз-уәкілдік берілген мемлекеттік органдардың немесе лауазымды адамдардың заңдық мәні бар і қимылдар жасағаны үшін және құжаттарды бергені алынатын міндетті төлем.  
Мемлекеттік баж салығы-төленетін қызмет тізімі заңды және жеке тұлғалар мүддесі үшін жасалатын әрекеттерді іздену арыздарын қамтиды.  
Кеден төлемдері:  
- кеден бажы;  
- кеден алымдары;  
- алдын ала шешім қабылдағаны үшін төлемақы;  
- алымдар.