А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті

Жаратылыстану және педагогикалық  факультеті

Қаржы және бухгалтерлік есеп кафедрасы 
 
 
 
 

      СӨЖ

Тақырыбы: Экономикалық өсу

    
 
 
 
 
 
 

                                                    Қабылдаған: э.ғ.к., доцент Г.Ж.Байбосынова

Орындаған: СҚЖ-015д тобының студенті

                                             Нұржанова А. 
 
 
 

Түркістан-2011

    Экономикалық  өсудің түрлері

    Кейбір  экономистер (Макконнель, Брю) экономикалық  өсуді екі жолмен есептеледі деп санайды.

    1) жалпы ұлттық өнімді өсуін  есептеу (немесеұлттық өнім)

    2) осы көрсеткіштердің халықтың  жан басына шаққанда өсуі.

    Ал  кейбір экономистер экономикалық өсуді: өнім мен өндірістік фактордың тек  сандық қана емес, сапалық өсуі деп  көрсетті.

    Экономикалық  өсудің үш түрі бар: экстенсивті, интенсивті, аралас (нақты).

            Экстенсивті өсу  дегеніміз  -  қосымша  өндіріс факторларын тарту арқылы ұлттық өнімнің көбеюі. Мысалы: 50 жылдары СССР - де бидай дәнінің өнімінін көбеюі Қазақстанда және Сібірде тың және тыңайған жерлерлерді игерумен байланысты іске асырылды.

    Интенсивті  өсу дегеніміз - техника және технологияны толық жетілдіру арқылы ұлттық өнімнің көбеюі. Нақты өмірпе өсудің не ана түрі, не бұл түрі болуы мүмкін емес. Олар  аралас түрінде келеді.

    Аралас (нақты) өсу - өндіріс куатының өсуі нәтижесінде өндіріс факторларының пайдаланушы санының өсуі және техника және технологияның жетілуі.

    Экономикалық  өсуді есептеу проценттік жылдық өсу қарқынымен анықталады:

                         ЖҰӨ1

ЖҰӨ өсу қарқыны = ----------------- 100%

                               ЖҰӨ0

      мұндағы: ЖҰӨ1 – есепті жылғы  жалпы ұлттық өнім

 

      ЖҰӨ 0 – базистік жылғы жалпы ұлттық өнім 

      Экономикалық  өсу көптеген факторлармен анықталады, соның ішінде маңыздысы: сұраныс, ұсыныс факторлары.

Ұсыныс  факторына мыналар жатады:

      -  табиғи ресурстардың саны мен  сапасы;

      -  халықтың еңбекке жарамдылығының  саны мен сапасы;

      -  негізгі капиталдың болуы;

      -  өндіріске қолданылатын технология  деңгейі.

Осы факторлар  өндіріс көлемінің өсуін қамтамасыз етеді. Тек қана сапасы бойынша жақсы ресурстардың көп саны технологиялық потенциалды қоса нақты өнім өндірісін ұлғайтуға мүмкіндік береді. Алайда, өсуге ықпал ету мен өсудің өзін айыра білу керек. Біріншіден, өсу сұраныс факторларына  тәуелді. Өспелі өндірістік потенциалды жүзеге асыру үшін экономика кеңеймелі ресурстар көлемінің толық қолданылуын қамтамасыз ету керек. Бұл үшін жиынтық шығындар деңгейінің  артуы талап етіледі.  Екіншіден, экономикалық өсуге бөлу факторлары да ықпал етеді. Өндірістік потенциалды мақсатқа сай пайдалану үшін тек қана экономикалық айналымға ресурстардың толық тартылуы қамтамасыз етіліп қоймай, сондай-ақ олардың тиімді қолданылуы қажет. Өндірісті өсіруге қабілеттілік  жалпы өнім шығару көлемін  кеңейту үшін жеткіліксіз. Ресурстардың нақты көлемін қолдану мен оларды пайдалы өнімнің максимальды санын беретіндей бөлу қажет.

Экономикалық  өсудің сұраныс факторына мыналар  жатады:

        -  еңбек ақы мөлшері;

   -  мемлекеттің фискалдық саясаты;

      -  халықтың қор жинау бейімділігі.

      Факторлардың  өсуі  әсерінен экономикалық өсудің модельдері құрылады: олар көп факторлы және екі факторлы модельдер. Көп  факторлы модель – барлық аталған  факторлардың өсуіне әсер етеді. Жалпы  осы факторлардың бірлесіп әсер етуі өндіріс мүмкіндігінің қисық сызығын береді. Әртүрлі факторлардың үйлестірілуі өндірілген өнімнің санына әсерін тигізеді. Екі факторлы модельге еңбек және капитал жатады. Екі факторлы модельді екі вариантпен құруға болады: біріншісінде ҒТП есептелмейді, екіншісінде ҒТП есептеледі. Егер ҒТП болмаса, онда капитал қорлануы баяулап, ақтық өнім төмендеуіне  алып келеді және экономикалық өсуді азайтады. ҒТП-тің орындалу шартында капитал және еңбек өнімділігі артады, инвестицияны өсіреді.

      Экономикалық  өсуге ықпал ететін сұраныс және ұсыныс факторлары өзара байланысты екендігін айта кету қажет. Мысалы, жұмыссыздық, әдетте капиталдың қорлану қарқынын, сондай-ақ зерттеулерге кететін шығындар өсімін бәсеңдетеді. Және керісінше, жаңалықтарды енгізу мен капитал салымдарының төменгі қарқыны жұмыссыздықтың басты себебі болуы мүмкін.  Барлық осы факторлардың өзара әрекетін өндірістік мүмкіндіктер қисығы береді. Бұл қисық аталған технологиялық потенциал негізінде негізгі капитал мен табиғи,  еңбек ресурстарының аталған саны мен сапасы жағдайында өндіріле алатын әртүрлі өнім варианттарының максимальды санын көрсетеді. Кез – келген ұсыныс факторлары тарапынан  позитивті ықпалдың күшеюі өндірістік мүмкіндіктер қисығын оңға жылжытады.

      Экономикалық  өсудің көрсеткіштік өлшемдері ЖҰӨ  және ЖІӨ болып табылады. Халықаралық  деңгейде салыстыру үшін ЖҰӨ мен  ЖІӨ-нің жан басына шаққандағы көрсеткіштері  пайдаланылады. Қазақстан 2030 стратегиясында көрсетілгендей, еліміздің гүлденуін  қамтамасыз етуде ұзақ мерзімдегі басымдықтардың арасында жоғары деңгейдегі шетел инвестициялары мен ішкі жиналған ақшасы бар ашық экономикаға негізделген  экономикалық өсу ерекше маңызды болып саналады.

Инвестициялық тауарлар

С

А

 
 
 

      Тұтыну  тауарлары

                                             В      Д

Экономикалық өсу және өндірістік мүмкіндіктер қисығы 

      Экономикалық  өсудің моделдері

Қазіргі кезде  экономикалық өсудің үш моделі бөліп  көрсетіледі. Біріншіден, кейнсиандық  модель, екіншіден, Харрод-Домар моделі және үшіншіден, неоклассикалық модель.

     Кейнсиандық модель макроэкономикалық тепе-теңдікті қамтамасыз етуде сұраныстың басты  роліне негізделеді. Сұраныстың шешуші элементі – мультипликатор арқылы пайданы ұлғайтатын инвестиция.

     Кейнсиандық модельден айырмашылығы Домар моделінде инвестиция тек табыс емес, сондай-ақ жаңа қуаттылықтарды құру факторы. Сұраныс пен ұсыныстың тепе-теңдігі Домар бойынша жаңа қуаттылықтар мен жаңа табыс құратын капитал салымдарының динамикасымен анықталады. Демек, міндет инвестиция көлемі мен динамикасын анықтаудан тұрады. Домар моделінің дамуын Харрод моделі көрсетеді. Егер Домар моделі  мультипликаторды пайдалануға негізделсе, Харрод моделінің негізінде акселератор теориясы жатыр, демек, ол капитал салымдары байланысты табыстың балансталынған өсу нормасын анықтайды. Харрод моделі акселератор базасы теориясында кәсіпкерлердің инвестициялық шешімдерін  зерттеуге мүмкіндік береді.

     Неоклассикалық  модель бір емес, екі өндірістік факторды ескереді және олардың өзара  алмастырылуын көздейді.   ЖҰӨ-нің өндірістік факторлардың әртүрлі комбинациялары есебінен мүмкін болады. Неоклассикалық модельдің аналитикалық құралдарының ішінде басты орынды өндірістік функция алады. Бұл модель экономист П.Дуглас пен математик Х. Коббтың есімімен байланысты аталады.

     Сонымен экономикалық өсу модельдерін келесі кесте түрінде көрсетуге болады: 
 
 
 
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

    Қорытынды 

    Экономикалық  өсуді есептеу - проценттік жылдық өсу  қарқынымен есептейді

ЖҰӨ₁ = есепті жылғы ұлттық өнім ЖҰӨ_О = базисті жылғы ұлттық өнім.

    Қайсысы тиімді қарқындар мүмкіндік варианттары: жоғарғы қарқын, нольдік қарқын, теріс қарқын, қолайлы қарқын.

    Енді  осыларды қарастырамыз.

    Жоғарғы қарқын бір қарағанда тиімді сияқты, Бірақ, біріншіден өнімнің сапалығы ескерілуі керек: егер, жоғарғы қарқында өндірілетін жарылғыш телевизорлар - әрине жаман. Екіншіден, өнімнің өсу құрылымы қажет: әскери өнімнщ өсуі салыстырмалы салмағынан көп болуы және тұтыну заттарының аз болуы өмір сүру деңгейін төмендетеді, - бұл да жаман.

    Өз  кезегінде, нольдік қарқын экономикалық өсуде негативті сипатқа ие бола бермейді. Тек, егер олар материалдық сыйымдылығы төмендесе, осымен өндіріс факторларын шығындарын үнемдеуге алып келеді, бұл жаман емес. Милитаризация шығынына, егер объективті себептері жоқ болса, онда нольдік өсуі пайдалы.

          Теріс қapқын  ұлттық экономикалық дағдарысты куәландырады. Бұл 60-90 ж.ж, Одақты бейнелейді. Қазақстан экономикалық дағдарысы әр түрлі себептер жиынтығымен түсіндіріледі: рационалды емес экономика құрылымының үлкен үлес салмағы өндіріс құралы және әскери өнім, төмен қор қайтарымдылығы, бұрынғы КСРО республикааралық шаруашылық байланысының бүлінуі, нарықтық экономикаға өту кезіндегі қиыншылықтар.

    Қолайлы қapқын жоғарыда, төменде болмайды, олар макроэкономикалық тендікті қамту керек. Экономикалық өсу көптеген факторлармен анықгалады, соның ішінде маңызды болып: ұсыныс, сұраныс, бөлу факторлары.  
 
 
 

    Әдебиеттер  тізімі 

1. Экономикалық  теория. Алматы,1999.

  2. Шеденов  Ө.Қ. т.б. Жалпы экономикалық теория. Алматы – Ақтөбе. 2002.