Еңбекті ғылыми ұйымдастыру

         Техникалық негізделген деп осы  жұмыс бірге болатын   техникаға  және технологияға қатысты   еңбек шығындары шамасын  кешенді  негіздеу негізінде  талдама  әдісімен белгіленген нормалар түсініледі. Техникалық негізделген нормалар жабдық жұмысының прогрессивті режимін, еңбектің тиімді тәсілдері мен әдістерін, жұмыс орындарын ұйымдастыруды және оған қызмет көрсетуді, қызметкерлердің тиімді жұмыспен қамтылуын қарастыруға және жұмыс орындарының мүмкіндіктерін барынша пайдалануды, өнімнің жоғары сапасын, қызметкерлердің денсаулығы мен жұмысқа қабілеттілігін сақтау, олардың еңбек процессінде үйлесімді дамуын қамтамасыз етуге тиіс. 
 
 

3. Еңбекті нормалау  жұмыстарын ұйымдастыру 
 

3.1. Еңбекті нормалауды ұйымдастыру Қазақстан Республикасы заңнамасымен, экономика салаларының уәкілетті органдарының шешімдерімен, сондай-ақ ұжымдық шарттармен  регламенттеледі. 

3.2. Еңбек жөніндегі  уәкілетті мемлекеттік орган: 

еңбекті нормалау саласындағы  мемлекеттік саясатты қалыптастырады; 

экономикалық қызметтің  тиісті салаларының уәкілетті мемлекеттік  органдарының қатысуымен еңбекті нормалау бойынша нормативтік құқықтық актілерді  әзірлейді; 

Тәуелсіз Мемлекеттер  Достастығы (ТМД) шеңберінде еңбек жөніндегі  нормативтік материалдарды әзірлеу бойынша халықаралық ынтымақтастықты үйлестіреді; 

экономикалық қызметтің  тиісті салаларының уәкілетті мемлекеттік  органдарына еңбекті нормалауды ұйымдастыру жұмыстарының еңбекті  нормалауға арналған нормативтік материалдарды  әзірлеу және жетілдіру жөніндегі салалық бағдарламаларды келісуге қатысты бөлігін үйлестіруге жәрдемдеседі; 

еңбекті нормалауға арналған салааралық нормативтік материалдарға  және оларды әзірлеу жөніндегі бағдарламаларға  келісім береді; 

еңбек жөніндегі  нормалар мен нормативтердің республикалық банкін қалыптастырады; 

экономикалық қызметтің  тиісті салаларының уәкілетті мемлекеттік  органдарының мониторингтік тексеруінің  деректері бойынша еңбек жөніндегі  нормативтік базаның жай-күйіне талдау жүргізеді; 

еңбекті нормалау жөніндегі ұйымдарға әдістемелік және практикалық көмек көрсетеді. 

3.3.  Тиісті қызмет  салаларының уәкілетті мемлекеттік  органдары: 

еңбекті нормалау саласындағы  нормативтік құқықтық актілердің жобаларын  әзірлеуге, талқылауға және сараптауға қатысады; 

еңбекті нормалау жөніндегі  нормативтік құқықтық актілерді  сала ұйымына жеткізеді; 

саладағы еңбек  жөніндегі базаның жай-күйіне талдау жүргізеді, ұйым үшін жаңа еңбек нормасын белгілеу және қолданыстағы еңбек нормаларын ауыстыру мәселелері бойынша ұсыныстар дайындайды; 

 салааралық нормативтік  материалдарды және оларды әзірлеу  жөніндегі бағдарламаларды бекітеді. 

3.4. Экономика саласының  ұйымдары:  

Мынадай бағыттар бойынша  еңбекті нормалау жұмыстарын жүргізеді: 

орын алған кемшіліктерді  анықтау мақсатында еңбектің қалыптасқан ұйымдастырылуы мен қолданыстағы нормаларды талдайды және еңбек шығындарын қысқарту, өндіріс тиімділігін арттыру, еңбектің қалыпты қарқындылығы мен шарттарын қамтамасыз ету жұмыстарын жүргізу үшін нысан таңдауды жүзеге асырады; 

 жұмыстарды орындаудың  жаңа ұйымдық-техникалық жағдайларын  жобалайды және оларға сәйкес  нормаларды белгілейді; 

еңбек өнімділігін  арттыру, өндірістер мен жаңа нормаларды игеру  жөніндегі ұйымдық-техникалық іс-шараларды жүзеге асырады; 

еңбектің тиімділігінің салалық шығындармен және озық ұйымдардың деңгейімен салыстырғанда ұйымда қалыптасқан еңбек шығындарының көлеміне қатысты  бөлігін бағалайды және болашақта еңбек шығындарын қысқарту  шараларын әзірлейді; 

еңбекті нормалауға арналған нормативтік базаны дамытады және жаңартады. 

3.5. Нормаларды қайта  қарау жөніндегі ұйымдастырушылық  жұмыс  қолданыстағы нормалардың  сапасын тексеруден, нормаларды  ауыстырудың және қайта қараудың  күнтізбелік кестесін әзірлеуден, жұмыс берушілер мен қызметкерлердің  еңбекті нормалауды жақсарту бойынша өзара міндеттемелер қабылдауынан тұрады; 

3.5.1. Ұйымдық-техникалық  іс-шараларға жаңа жабдықтарды  енгізу және қолданыстағы жабдықтарды  жаңарту; анағұрлым прогрессивті  технологияны енгізу, техникалық  және ұйымдастырушылық жабдықтарды, құралдарды жетілдіру; бұйымның құрылысын жақсарту; өндірістік процестерді механикаландыру және автоматтандыру; жұмыс орындарының ұйымдастырылуын жетілдіру, оларды оңтайландыру; материалдардың, шикізат пен жанармайдың жаңа түрлерін пайдалану; еңбек жөніндегі өнертапқыштық ұсыныстарды, салааралық, салалық нормалар мен нормативтерді енгізу кіреді; 

3.5.2. Нақты еңбек  шығындарын талдауды жүзеге асыру  жұмыс уақыты фотографиясы мен  хронометраждық бақылаулар жүргізумен  қамтамасыз етіледі. Хронометраж  жүргізу кезінде орындаушының жұмыс қарқыны бағаланады. Фотография жүргізген кезде бос тұру және жұмыстарды орындау кезінде жұмыс уақытын тиімсіз шығындауды анықтауға ерекше назар аударылады. Осы деректердің негізінде олардың пайда болу себептері белгіленеді және жұмыс уақытының нақты шығындануын қысқартуды қамтамасыз ететін ықтимал шаралар айқындалады; 

3.5.3. Талдау деректерінің  негізінде жұмыстарды орындаудың  жаңа ұйымдық-техникалық  жағдайларын  жобалау жүзеге асырылады –  анағұрлым өнімді жабдықтарды,  прогрессивті технологияны пайдалану, еңбекті өзгерту және еңбектің тиімді әдіс-тәсілдерін пайдалану, қызметкерлердің біліктілігін арттыру, еңбек жағдайларын жақсарту арқылы өндіріс пен еңбекті жаңа тиімді ұйымдастыруды енгізу; 

3.5.4. Жаңа ұйымдық-техникалық  жағдайларға сәйкес келетін нормаларды әзірлеу және бекітуден кейін  жұмыс орындарында олардың сақталуын қамтамасыз ететін іс-шаралар жүзеге асырылуға, сондай-ақ  барлық қызметкерлердің енгізілетін нормаларды игеруі жұмыстарын  жүргізілуге тиіс. 

3.5.5. Жаңа өнімді  өндірудің еңбек нормалары осы өнім өндірісінің жобаланатын ұйымдық-техникалық жағдайларына және белгіленген жобалау еңбек сыйымдылығына сәйкес технологиялық процеспен бірге бір уақытта әзірленеді.  
 
 

4. Еңбек нормаларын  енгізу, ауыстыру, 

қайта қарау және тексеру тәртібі 
 

4.1. Нормаларды енгізу  алдында қызметкерлерге жұмыстарды  орындаудың анағұрлым тиімді  тәсілдері мен әдістері оқытылуға  және нұсқау берілуге тиіс, бұл  ретте оларды өткізудің жеке  және топтық нысаны да қолданылуы  мүмкін.  

4.2. Нормаларды игеру жұмыстарын жүргізу кезінде нормаларды орындау туралы деректердің негізінде, сондай-ақ арнайы өткізілетін хронометраждық бақылаулардың нәтижесі бойынша әрбір қызметкердің жұмыстарды игеру дәрежесі талданады. 

4.3. Жаңа техника  мен технологияның енгізілуіне байланысты нормаларды игеру кезінде, қызметкерлердің тиімді еңбек тәсілдерін игерумен қатар, жаңа теориялық және практикалық білім игеруі қажет болған жағдайда,  қызметкерлерді оқыту жүргізіледі. 

4.4. Жаңа еңбек  нормалары мен нормаланған тапсырмалардың енгізілуі туралы  жұмысшылар мен қызметшілерге кемінде бір ай бұрын хабарлануға тиіс. 

Операция сайынғы  еңбек нормаларының негізінде белгіленген  уақытша және бір реттік еңбек  нормалары мен нормаланған тапсырмалардың енгізілуі туралы қызметкерлерге жұмыстарды орындау басталғанға дейін хабарлануға тиіс.  

4.5. Еңбектің жаңа  нормалары қолданылатын жұмыс  орындарында жұмыс беруші өндірістің  ұйымдық-техникалық жағдайларын  (еңбекті ұйымдастыру, технология, жабдық, құрылғылар және т.б.) әзірлеу  кезінде  оларды нормаларда көзделген талаптарға сәйкес келтіреді. 

5.6. Өндіріске жаңа  өнімді шығарған кезде жобалық  технологияға, өндіріс пен еңбекті  тиімді ұйымдастыруға шақталған  техникалық негізделген нормалар, сондай-ақ жобалық қуаттар мен  басқа да техникалық-экономикалық көрсеткіштерді игеруді ескере отырып, оның жобалық еңбек сыйымдылығына қол жеткізу кестелері әзірленеді. 

4.7. Жаңа техника  мен технологияны игеру, өнімнің  жаңа түрлерін жасау кезеңінде,  жабдықтың орнықты және сапалы  жұмысы қамтамасыз етілмеген  және қызметкерлер жұмыстарды орындаудың еңбек процессін әлі толық игермеген жағдайда уақытша нормалар енгізілуі мүмкін. Бұл реттеу уақытша нормалар тікелей өндірісті игеруге арналған нормалармен (ол толық игерілген жағдайда) ауыстырылуы мүмкін немесе өндіріс жағдайларының жетілдірілуіне қарай ол толық игерілгенге дейін біртіндеп өзгеруі мүмкін. 

4.8. Нақты жұмыс  жағдайларының  жобаланатындардан  уақытша ауытқуы кезінде (материалдың,  құралдың сәйкессіздігі, технологиядан  уақытша ауытқу және т.б.) еңбек  нормалары өзгермейді. 

4.9. Жұмыс берушілер  мен қызметкерлердің өкілдері  арасында өнімнің еңбек сыйымдылығын  төмендету, өндіру және қызмет  көрсетудің техникалық негізделген  нормаларының, нормаланған тапсырмалардың  үлес салмағын арттыру, ескірген  және қателікпен белгіленген еңбек нормаларын уақтылы қайта қарау бойынша өзара міндеттемелер қолданылуы мүмкін. Көрсетілген міндеттемелер жұмыс берушінің бизнес-жоспарының тиісті көрсеткіштерімен (еңбек өнімділігін арттыру, өнімнің еңбек сыйымдылығын төмендету, жаңа техника мен технологияны енгізу және т.б. жөніндегі тапсырмалармен) тығыз байланыста болуы және еңбек және (немесе) ұжымдық шартта көрініс табуы мүмкін. 

Жекелеген қызметкерлердің  өз бастамасы бойынша жаңа еңбек  тәсілдерін пайдалануы және жұмыс орнын  жетілдіру есебінен өнімді өндірудің (қызмет көрсетудің) жоғары деңгейіне қол жеткізу бұрын белгіленген еңбек нормаларын қайта қарау үшін негіз болмайды.  

4.10. Еңбекті нормалаудың  жай-күйін, еңбек нормаларының  дұрыс қолданылуын бақылауды  жалпы алғанда жұмыс берушіде  еңбек нормалау және еңбекақы төлеу мәселелерімен айналысатын қызмет (мамандар) (немесе уәкілетті орган) жүзеге асырады. 

Норма сапасын бағалау  негізінде ұйымда қалыптасқан жұмыстың ұйымдық-техникалық жағдайларының  прогрессивтілігі, осы жағдайларға  қатысты қажетті еңбек шығындарының нормаларында көрініс табуы туралы қорытынды жасалады. 

Бұл мәліметтер еңбек  өнімділігін арттыруды қамтамасыз ететін іс-шаралар әзірленуге тиіс нысанды таңдау және өндіріс және еңбектің прогрессивті жағдайларына сәйкес келетін жаңа нормаларды белгілеу кезінде бастапқы материал ретінде пайдаланылады. 
 
 
 
 

5. Нормалау мәселелерін  регламенттеу 
 

5.1. Нарықтық қатынастардың  дамуына қарай, әртүрлі меншік  нысандары жағдайында еңбекті  нормалау мәселелері салалық  келісімдер мен ұжымдық шарттарда кеңінен көрініс табуға тиіс. 

5.2. Ұжымдық еңбек  шарттарында және (немесе) жұмыс  берушінің актілерінде еңбекті  нормалау мәселелері регламенттеледі.  Бұл ретте, еңбекті нормалау  жөніндегі енгізілген ережелер  қызметкерлердің құқықтарын шектемеуге, еңбек жағдайларын нашарлатпауға және заңнамада белгіленген кепілдіктерді бұзбауға тиіс. 

5.3. Қызметкерлердің  өндіру нормасын орындауы үшін  жұмыс беруші қалыпты еңбек  жағдайларын қамтамасыз етуге  тиіс. 

Он сегіз жасқа  толмаған қызметкерлер үшін өндіру нормасы  ересек қызметкерлерге арналған жалпы өндіру нормасының негізінде, еңбек шартына сәйкес  он сегіз жасқа толмаған адамдар үшін жұмыс уақытының қысқартылған ұзақтығына пропорционал белгіленеді.