Иммунитет

         Қазақстан  Республикасының Білім және Ғылым  министрлігі

    М. Өтемісов атындағы  Батыс Қазақстан мемлекеттік  университеті

 

 

 

 

« Биология және экология» кафедрасы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                            Орал-2011

                           

 

 

 

                                Жоспар

 

Кіріспе.......................................................................................3

 

Негізгі бөлім

 а) иммунды жүйе туралы  тусінік...........................................4

     б) иммунды жүйе мүшелері................................................6                         Қортынды .................................................................................9                                                                   

 

Пайдаланылған  әдебиеттер....................................................10

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                               КІРІСПЕ

 

 

 

Қанның  құрамындағы канның қызыл түйіршігі (эритроцит) мен канның ак түйіршігі (лейкоцит) адам денесінде ұзак сакталмайды. Қызыл түйіршік адам денесінде 3—4 ай ғана, ал ақ түйіршік болса 3—4 күн ғана тіршілік етіп, соңынан тіршілігін жояды. Сон-дықтан да канның күрамындағы кызыл түйіршік пен ақ түйіршіктер мүшелердің біреуінде үнемі пайда болып, кан құрамын толықтырып отыруы керек. Ондай қан жасайтын мүшелер адам денесінде канайналым және сарысу жүйесінің бойында орналасады. Қан жасайтын мүшелерге сүйек майы мен талақ жатады.

Сонымен қатар лимфо жүйесіне имундық  жүйе жатады. Адам  организмі бұл  өмірде көптеген сыртқы қолайсыз жағдайдан  кейін организм кауіпке ұшырайды. Осы себептен адам организмнде қанның құрамында иммундық клеткалар бар.  Ол яғни лейкоциттер корғаныш апараты. 

Қорғаныш жүйесіне ағзалар мен  тіндер жатады. Олар сыртқы ортадан енген немесе организмде пайда болған бөгде жасушалар мен заттардан организмді қорғау міңдетін атқарады. Қорғаныш жүйесінің ағзалары қорғаныш қасиеті бар жасушаларды, алдымен лимфоциттерді, плазмоциттерді шығарып, қорғаныш процесіне қосады. Организмде пайда болған жасушалар бөгде заттарды жояды. Организмде бөгде затар немесе антигендер шықса, қорғаныш ағзаларында оларға қарсы күресетін антителалар немесе күрделі белоктар, иммуноглобулиңдер жаралады. Қазіргі ғылым қағидалар бойынша қорғаныш жүйесінің ағзаларына (лимфа ағзаларына) организмде қорғаныш қызметін қамтамасыз ететін жасушалар (лимфоциттер және плазматикалық жасушалар) пайда болуына катысатын ағзалар жатады. Ол ағзаларға: сүйек майы, айырша без (тимус),куысты (ас қорыту, тыныс алу, зәр шығару, жыныс) ағзаларының қабырға құрамында орналасқан лимфа түйіндерінің жиынтығы.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

            ИММУНДЫ ( ҚОРҒАНЫШ ) ЖҮЙЕ ТУРАЛЫ  ТҮСІНІК

 

Қан жасайтын ағзалар мен қорғаныш (иммундық) ағзалар құрылысы, жүмысы, пайда болуы мен дамуы бір-бірімен тығыз байланысты. Қан жасушалары мен қорғаныш жүйесінің алғашқы туындысы болып сүйек майының полипотеңд баған жасушалары саналады. Олар жүз есеге дейін көбейетін ерекше қасиеті бар жасушалар. Сүйек майыңда оның гемоцитопоэтикалық ішіндегі баған жасушаларынан алғашқы  жасушалары пайда болады. Ең соңында осылардың үш бағытта көбеюге, бөлінуі нәтижесінде қан құрамына енетін үш түрлі, үш пішінді қан элементтері: эритроциттер, лейкоциттер, тромбоциттер пайда болады. Сүйек майының өзіндегі баған жасушаларынан және айырша безде (тимусте) лимфоциттер дамиды. Лимфа тіні сүйек майымен қорғаныш ағзаларының құрамына қатысады. Лимфоциттер сүйек майының айырша безден (немесе имму-ногенездің орталық ағзаларынан) қан айнализ жүйесінің қатысуы арқылы, көшіп жүріп, организмді генетикалық бөгде заттардан қорғау үшін қорғаныш қызметін атқаруда шет ағзалар жүйесіне дейін барады.

   Адам дүниеге  келгенен кейін қанды жасайтын ағза сүйек майы.Ұрықта, қан жасау екінші аптаның аяғында, үшінші аптаның басында сары уыз қапшығының қабырғасында басталады. Ол жерде алғаш рет қан аралшықтары пайда болады. Сол аралшықтардағы мезенхима жасушаларынан баған жасушалары дамиды. Олар қан тамырларының ішінде күрделіленіп, қан жасушарына айналады. Сары уыз қапшығының бауырға өткен баған жасушаларынан (бауыр тамырларының ішінде) қан жасушалары пайда болады. Бауырдағы қан жасау процесі үрық даму-ының аяғына дейін барады. Сонымен қатар қан жасау процесі үрықтың даму кезеңінің өз уақтында талақ* пен лимфа түйІндерінде де өтеді.

Сүйек майыңдағы қан жасау процесі  үрық даму кезеңінің он екінші аптасынан басталып, адамның өмірі бойына со-зылады. Баған жасушаларынан тамырдан тыс эритроцит-тер (эритропоэздер), гранулотиптер (гранулоцитопоэздер) жене тромбоциттер (тромбоцитопоэздер) сияқты кдн жа-сушапары паііда болады. Сонымен қатар баған жасушаларынан моноциттер (макрофаг жүйесіне жататын) және қорғаныш жүйесіне жататын В-лимфоциттер түзіледі. Баған жасушалары сүйек майынан айырша безге (тимусқа) көшеді. Олар өсе келіп Т-лимфоциттерге айналады.

  

салмағының 0,3 пайызы болады. Үры:қтың соңғы айларынъщ даму барысында байкд?га-ть[н шет, л:имфа ағзаларывдагм көмей бадамдары лимфа түйіңдерінің үлғаюын жөн:е олардың барлығы иммуногенез ағзаларының осіп жетілі'еыін көрсетеді. Қорғаныш ағзал:ар. жүйесінің. төртіңші заңдылығы, олардың лимфа түйіндерінің салмағының, мелшерінің, санының, көбею орталықтары-ның жас өспірімдердің кемеліне жетіп дамуы. Ең соңғы бесінші заңдылығы олардың ерте жастан кемеюі (инволю-циясы), өңі солуы. Жасөспірімдерден бастап, қорғаныш ағзаларының орталық және шет бөлімдеріндегі лимфа түйіңдерінің саны, салмағы, көбеюі, орталығының азаюы, жойылуы, жалпы лимфа тінінің кішіреюі байқалады,Лим-фоид тінінің орнына май тіні пайда бола бастайды. Осы ағзаларда адам жасы үлғайған сайын дәнекер тіні көбейеді.

 

2. Қорғаныш жүйесінің орталық ағзаларының ерекше 
   заңдылықтарына мыналар жатады: бірінші,цен, олардың 
   сыртқы ортаның әсерінен жақсы сақталып жатқан жағдайы. 
   Сүйе:іс майының сүйек қуысыңда, айырша без-тимус көкірек 
   қуысында, жалпақ әрі берік төс сүйегінің ішкі жақ бетінде. 
   Екіншіден, сүйек майы айырша без лимфоциттердің баған 
   жасушаларынан өсіл дамитын орны. Үшіншіден, қорғаныш 
   жүйесшің орталық ағзаларының лимфа тіні ерекше қор- 
   шау орталығында орналасады. Сүйе*: майында ондай орта 
   лық болып мислоид тіні, айырша безде — тимуста эпите 
   лий тіні саналады.
3. Қорғаныш жүйесінің шет ағзаларына тән қасиет оларда 
   лимфоид тінінің даму барысы алдымен лимфоид қатарын- 
   дағы жасушалар жиынтығы немесе алдынғы лимфоид 
   түйіңдері және олардың ішіндегі көбею орталығының пай 
   да болуы. Осы сияқты лимфа тінінің жиынтығын адамның 
   үрықтық кезеңінен байқауға болады. Олар келеідек бадам- 
   шалардың, лимфа түйіндершің орнында орналасып, адам 
   дүниеге келгеннен кейін (антогенезінде) өңештің, тыныс 
   ағзал ары мен зәр шығару жолдарының қабырғасында анық 
   көруге болады. Одан кейін лимфоид тіндерінің кішігір!м 
   жиынтықтары тығыздаиып, қатайьш, белек-бөлек шекара- 
   ланып жатады. Осы сияқты лимфа түйіндері туғанга дейін, 
   туғаннан кейін жақсы байқалады. Бадамдар мен лимфа 
   түйшдеріңцегі, талақтағы қарын мен ішектің кілегей қаба- 
   тызндағы лимфа тіндерінің жақсы байқалуын, қорғаныш 
   жүйесінің кемеліне жете дамығанын және олардың 
   организмдегі қорғаныш қызметін атқаруға дайындығын 
   көрсетеді. Балаларда лимфа түйіндеріндегі көбею орталық- 
   тарының екпінді түрде пайда болуы ему кезеңінен бастала- 
   ды. Мәселен, балалардың аш ішегінің лимфа түйіндеріндегі 
   көбею орталықтары 70 пайызға дейін барады.Осындай 
   көбею орталықтарьшың пайда болуы бір жағынан, сыртқы 
   ортаның организмге тигізетін күшті әрі алуан тұрлі әсерін көреетсе, екінші жағьшан организмнін, қорғаныш күшінің екпінді екеидігін дөлелдейді.

Көбею орталықгарында лнмфобласгтар  мен Ірі лимфо-циттер қатар бөлшекгенетін жасушалар болады. Сол себеп-тен орталы:қтары лимфоцштердің даму, пайда болу орны болып табылады. 8-ден бастап 13 жасқа дейін лимфа түйіндерінің кәлемі мен саны бірте-бірте азайып, к:ебею орталықт'ары жойылады. 40—60 жастан кейін лимфа түйіндерінщ тіні май тінімен анм,астырылған түйіршіктерге айналады. Шет қорғаныш жуйесінің екінші заңдылығы олардың сыртқы-ортада немесе организмде пайда болған бөгде заттардың ж:үру жолында жатуы. Жұтқыншақтын тузетін (Пирогов) бадамшалары (миндалиналары) жүтқын-шақгьщ ауыз куысы мен мұрын қуысының шектеліп ж:атқ-ан кіреберісін қоршайды.

Ас  қорыту, тыныс алу және зәр ыіығару  ағзаларының кілегей қабатында көптеген .кішігірім: лимфоид тіндерінің жиынтығы — лимфоид түйіндері орналасқан. А.ш ішек пен тоқ ішек қабырғаларьшда (әртүрлі микроортада) мык:ын-соқыр ііиек: қакдақшасының с:кі жағывда көптеген жөне өте ірі лимфоид тінінің зкиъштығы жат;зды. Аш ішек қаб:ы-рғасындағы ірі лимфовд аүйірші:кк!рін Пейеров 'і^шршжтері деп атайды. Ал мықын-сокдр плек: қақпақшасыиьщ екінші жағында көптеген лимфовд; туйікдері бар соқыр ішекпен ' оның құрт тәрізді өсіндісі (аппендикс) орналасады. Лимфа түйіндері мен бездері ағзалар мен тіндерден және адам денесін жауып жаткан теріден, кіл:егей қабықдшюынан ба-сталып, лимфа ағысының жолывда орналасады. Артерия тамырларынак вена тамырларыиа қарай аққан қаиның жолында жаітқан талақ кандм бақылайтъш жалғыз ағза. Бұл ағза бақылау жұмсысымен бірг5 істен шыққан қызыл кан түйіриііктерін (эригроциітерді) тапақтың синус кеңістігівде жинақта'п, кәдеге :ж:а;ра.тады.

Сүйек майы қан жасайтын жөне қорғаныш жүйесінің орталық ағзасы. Оны атқаратыи міидетіне, түр-т\'сіне қарай екіге бөледі.

Сүйектің  қызыл майы ересек: адамда жұка, жалпақ сүйектер мен ұзын жілік сүйектердің бае жақ эпифиз бөлімдерінің кемік заттарының саңылауларын толтыра жат-са, сүйею:ің, сарм майы жіліх сүйектердің ортаңғы жілік қуысыңда диафйзінде орналасадал. Ересек адамда сүйек майынмң ж:алпы саілма,ғы денс салмаіъгаың 2,5—3 кг немесе 4,5—4,7 пайызык' алады. Омың жартысын сүйекі:ің қызыл май алса, қалған:ы сар:ы майдан тұрады.