Құқықтық сана және мәдениет

    Кәсіби  құқықтық сана бір түр ретінде  кәсіби заңгерлер арасында қылыптасады, норма шығаруда, құқықты түсіндіруде  және құқық қолдануда өзекті рөл  атқарады. Ол екінің бірінде белгілі  бір стереотиптермен (күдікшілік, “айыптауға бейімдік”, дәлдік және формалдылық, ілеспе заң нормаларын, іс-әрекеттің секторын немесе тіпті негізгі құқықтық өрісін көру) белгіленген, жазудан ерекше стилі  мен заң тілін қалыптастырады. Бұл- құқықтық сананың біршама толық  түрі.

    Ғылыми  құқықтық сана құқықты және құқықтық өмір шындығының құбылыстарын теориялық  тұрғысында ой елегінен өткізу арқылы қалыптасады, ол қоғамның құқықтық идеологиясын әзірлеуде, мемлекет пен заңдарды дамыту жолдарын негіздеуде белсенді рөл атқарады. Құқықтық сананың осы ең толық  түрін иеленушілер құқықтанушы  және мемлекеттанушы ғалымдар болып  табылады. 

    Құқықтық  санамен тығыз  байланысты және оның туынды құбылысы құқықтық мәдениет болып  табылады. Ол құқыққа белгілі бір  көзқарас қана емес, қайта, құқықтық білімнің, тұрақты құндылық- құқықытық бағдардың  және соларға сәйкес заң жүзінде  маңызды мінез-құлықтың бірлігі  ретінде көрінеді.

    Құққтық мәдениет қолданылып жүрген құқық нормалары  білімінің жоғары деңгейімен сипатталады. Оған субъектінің құқыққа құрметпен  қарауы тән. Ол адамдардың мінез-құлқы  олардың құқықтық сенімдеріне, сондай-ақ олардың басқа адамдар қылықтарының заңдылығына баға беруіне және құқықбұзушылықтың  жасалуына бастамашылықпен кедергі  жпасауына сәйкес келуін анықтайды.

    Құқық өз нормаларына сәйкес мінез-құлыққа  оң көзқараста болады. Алайда егер жеке адам заңды бұзбаса, құқық нормаларын жазалаудан қорыққандықтан немесе өзінің комформизмі салдарынан, яғни жұрттың  бәрі сияқты істеймін принципі бойынша  бұзбайтын болса, бұл әлі де оның қажетті құқықтық мәдениеті бар  екендігі білдірмейді.

    Сол сияқты жеке адамның немесе топтың кез-келген құқықтық белсенділігін  құқықтық мәдениетке жатқызуға болмайды. Заңдарды білуге және оларды өздері қызмет етіп жүрген мақсаттарға зиян келетіндей етіп пайдалануға болады. Өмірде құқықтарды, сөз бостандығын қоғам мүдделеріне  нұқсан келтіре отырып, қиянат жасау  да сирек кездеспейді. Керісінше, заңсыз әдістермен ізгі мақсаттарға жетуге тырысатын кездер де болады. Демек, әлеуметтік-құқықтық оң белсенділік  қана жеке адамның немесе ұжымның  жеткілікті құқықтық мәдениетінің компоненті деп танылуы мүмкін.

    Заңды мінез-құлықты оның мотивтері бойынша  әлеуметтік-құқықтық оң белсенділікке(заңды  мінез-құлықтың дұрыстығы мен пайдалылығына  сенуге негізделген); конформистік мінез-құлыққа(ұғынбай  тұрып және құқықтық белсенділік  болмай, заң нұсқауларына бағыну) және маргиналдық мінез-құлыққа(құқық  нормаларын жазалаудан қорқып сақтау) жіктеумен қатар, юриспруденцияда  заңды мінез-құлықты оның қоғамдық маңыздылық дәрежесіне қарай да бөлу жүргізіледі.

    Осы өлшем бойынша заңды қажетті  мінез-құлық(мысалы, қарулы күштерде қызмет ету); заңды қалағанындай мінез-құлық(ғылыми немесе көркем шығармашылық); заңды  жол берілетін мінез-құлық(діни-ғұрыптарды атқару және т.б.) болады.