Бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігіне қарсы қылмыста

Объективтiк жағынан қылмыс заң диспозициясында көрсе-тiлген бiрнеше тәсiлдердi қолдану арқылы жүзеге асырылады. Атап айтқанда:

1) жалдамалыны жалдануға азғырып  көндiру, яғни қарулы жанжалға  немесе соғыс қимылдарына пайдалануға  жалдау;

2) оқытып-үйрету, яғни жалданған  адамды соғыс әрекетiне немесе  қарулы жанжалға тiкелей қатысуға әзiрлеу;

3)қаржыландыру— жалдамалыны ақша қаражатымен қамтамасыз ету; 
    4) өзге де материалдық қамтамасыз ету — жалдамалыға киiм-кешек, азық-түлiк беру;

  5) сондай-ақ оны қарулы жанжалға немесе соғыс қимылдарына пайдалану — тiкелей осындай әрекеттерге қатыстырулар болып табылады.

Қылмыстық кодекстiң 162-бабының ескертуiне сәйкес материалдық сыйақы алу немесе өзге де бас пайдасы мақсатында iс-әрекет жасайтын және қарулы қақтығысқа қатысушы тараптың азаматы болып табылмайтын, оның аумағында тұрақты тұрмайтын және ресми мiндеттердi орындау үшiн басқа мемлекет жiбермеген адам жалдамалы деп танылады.

Қылмыс құрамы формальдық және ол заңда көзделген әрекеттердiң бiреуiн iстеген уақыттан бастап аяқталған деп танылады.

Қылмыстың субъектiсi 16-ға толған кез келген есi дұрыс адам.

Субъективтiк жағынан қылмыс тiкелей қасақаналықпен iстеледi.

Адам өзiнiң қызмет бабын пайдаланып немесе кәмелетке толмағанға қатысты жасаған дәл сол әрекеттер — осы қылмыстың ауырлататын түрiне (162-баптың 2-тармағы) жатады.

Қызмет бабын пайдалану түсiнiгi ҚК-тiң 228, 307-баптарында берiлген. Кәмелетке толмағандарды жалдамалылыққа тарту                      деп — жасы 18-ге толмағандарды кiнәлi адамның бiле тұра осы әрекетке тартуын айтамыз.

Жалдамалының қарулы жанжалға немесе соғыс қимылдарына қатысуы осы қылмыстың өте ауырлататын түрiне жатады                     (162-баптың 3-тармағы).

Осы баптың үшiншi бөлiгiнде көзделген, адам қазасына немесе өзге де ауыр зардаптарға  әкеп соққан iс-әрекеттер үшiн жа-уаптылық Қылмыстық кодекстiң 162-бабының 4-тармағында қа-растырылған. Адам қазасына бiр немесе бiрнеше адамның қазаға ұшырауы, ал ауыр зардаптарға ауыр дене жарақатын келтiру, iрi материалдық залал, көп адамның ауруға ұшырауы, т.с.с. зардаптар жатады. Қылмыс құрамы (164-баптың 3-тармағы) материалдық.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

III Адамзатқа қарсы қылмыстар

 

3.1 Геноцид (160-бап)

Геноцид – халықаралық құқық нормасы арқылы белгiленген қылмыс. Оның қоғамға қауiптiлiгi сол ол бейбiт уақытта да, соғыс уақытында да жүзеге асырылатын қоғамға аса қауiптi iс-әрекет. БҰҰ Бас Ассамблеясының 1946 жылғы 11 желтоқсандағы қарарымен геноцид халықаралық қылмыс деп жарияланды. 1947 жылғы 21 қарашадағы осы органның қарарына сәйкес геноцид үшiн ұлттық және халықаралық құқық нормасымен белгiленген жауаптылыққа жеке тұлға немесе мемлекет тартылуға тиiс деп белгiлендi.

1948 жылғы Халықаралық конвенция  геноцидтен сақтандыру және оған жаза тағайындау шараларын белгiледi. Бұрынғы КСРО осы Конвенцияға 1954 жылы 18 наурызда қол қойған.

Қылмыстың тiкелей объектiсi – этникалық, ұлттық, нәсiлдiк немесе дiни топтардың қауiпсiздiгiн қамтамасыз ететiн қоғамдық қатынастар.

Объективтiк жағынан қылмыс геноцид, яғни ұлттық, этникалық, нәсiлдiк немесе дiни топты, осы топтың мүшелерiн  өлтiру, олардың денсаулығына ауыр зардап келтiру, бала тууға күшпен бөгет жасау, балаларды мәжбүрлеп бiреуге беру, күштеп көшiру, не осы топтың мүшелерiн қырып-жоюға есептелген өзге де тiршiлiк жағдайларын туғызу арқылы, толық немесе iшiнара жоюға бағытталған қасақана әрекеттер арқылы жүзеге асыры-лады.

Қылмыстың объективтiк жағы бiрнеше балама әрекеттерден көрiнiс табады: 1)  ұлттық, этникалық, нәсiлдiк немесе дiни топтың мүшелерiн осындай белгiлерi бойынша өлтiру (екi немесе одан да көп) өлтiрудiң түсiнiгi Қылмыстық кодекстiң  96-бабында берiлген; 2) олардың денсаулығына ауыр зиян келтiру (Қылмыстық кодекстiң 103-бабын талдауды қараңыз); 3) бала тууға күшпен бөгет жасау, бала көтеруге тыйым салу, жыныс мүше-лерiне операция жасау арқылы оларды бала көтеру немесе ұрық шашу қабiлетiнен айыру;  4) балаларды мәжбүрлеп бiреуге беруге — ата-аналарынан балаларды тартып алып басқа топқа немесе басқа адамға беру немесе осындай күшпен алынған балаларды басқа бiреуге сату, құлдыққа берулер жатады; 5) күштеп көшiруге — тұрғылықты адамдарды жоғарыда көрсетiлген белгiлерiне қарай мекенiнен жер аудару, басқа жаққа ерiксiз көшiрулер жатады;   
6) топтың мүшелерiн қырып-жою. Есептелген өзге де тiршiлiк жағдайларын туғызу арқылы толық немесе iшiнара қырып-жоюға бағытталған қасақана әрекеттер. Бұған мұндай топтың мүшелерiне медициналық, гуманитарлық, азық-түлiк немесе басқадай көмек бермеу, соғыс немесе стихиялық апатқа ұшыраған осындай топқа көмек беруге тыйым салу, т.б.

Соғыс уақытында жасалған нақ осы  әрекеттер осы қылмыс құрамының  ауырлататын түрi болып табылады (160- бап 2-тармағы).

Қылмыс субъективтiк жағынан тiкелей қасаналықпен iстеледi.

Қылмыстың субъектiсi – 16-ға толған кез келген адам.

 

3.2 Экоцид (167-бап)

Қылмыстың тiкелей объектiсi — адамзаттың экологиялық қауiпсiздiгiн қамтамасыз ететiн халықаралық құқық нормаларымен реттелетiн қоғамдық қатынастар.

Қылмыстың заты – өсiмдiктер немесе жануарлар дүниесi, сондай-ақ атмосфера,  жер немесе су ресурстары.

Қылмыс объективтiк жағынан өсiмдiктер немесе жануарлар дүниесiн жаппай жою, атмосфера, жер немесе су ресурстарын  улау, сондай-ақ экологиялық апатты туғызған немесе туғызуы мүмкiн өзге де iс-әрекеттердi жасау арқылы жүзеге асырылады.

Өсiмдiктер мен жануарлар дүниесiн  жаппай жоюға оларды түп-тамырымен жою, жер бетiнен жоқ етiп жiберу, сөйтiп экологиялық жүйенi бұзулар жатады.

Атмосфера, жер немесе су ресурстарын  улауға — тiрi орга-низмдердiң улануына, өлуiне немесе ауыр зардапқа ұшырауына әкелiп соғатындай ауаны, суды немесе жердi уландыру әрекеттерi жатады. Экологиялық апатқа — жер бетiнде адамзаттың өмiр сүруiне қауiп келтiрген экологиялық жүйенi бұзу әрекеттерi жатады.

Өзге де осындай әрекеттерге  — өзендердi, көлдердi, ауаны лас-тандыру, былғау арқылы экологиялық апат қаупiн тудыру әрекеттерi жатады.

Қылмыс құрамы материалдық. Осыған орай, кiнәлiнiң заңсыз iс-әрекеттерi мен одан пайда болған зардаптың арасындағы себептi байланыс анықталуы тиiс.

Субъективтiк жағынан қылмыс қасақаналықпен (тiкелей немесе жанама) iстеледi.

Қылмыстың субъектiсi — 16-ға толған кез келген адам.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

IV Халықаралық қорғау аясындағы адамдар мен

ұйымдарға қарсы  қылмыс

 

4.1Халықаралық қорғау  аясындағы адамдарға немесе ұйымдарға шабуыл жасау (163-бап)

Қылмыстық кодекстiң 163-бабында халықаралық  қорғау аясына алынған адамдарға немесе ұйымдарға шабуыл жасағаны үшiн жауаптылық көзделiп отыр. Бұл қылмыстық-құқықтық норманың негiзгi мәнi халықаралық қорғауға алынған ұйымдар мен адамдарды кез келген экстремистiк топтың шабуылынан, қылмысты қол сұғуынан қорғау, сөйтiп соғысқа арандату немесе халықаралық жағдайды шиеленiстiруге жол бермеу болып табылады. Осы норманың заңдылық негiзi халықаралық қорғаудағы адамдарды, оның iшiнде дипломатиялық агенттерге қарсы қылмысты тойтару және  ондай қылмыс iстегендердi жазалау жөнiндегi 1973 жыл-ғы Конвенция болып табылады¹.

Осы Конвенцияда халықаралық қорғауға алынған адамдар мен ұйымдардың ұғымы берiлген. Осы Конвенцияға сәйкес, мұндай адамдардың қатарына: а) Конституция бойынша анықталған мемлекет басшысы; үкiмет басшысы; сыртқы iстер министрi, аталған адамдармен бiрге жүрген отбасы мүшелерi; мемлекеттiң өкiлi немесе арнаулы қорғануға құқығы бар басқадай лауазымды адамдар; қорғануға арнаулы құқығы бар халықаралық үкiмет аралық ұйымдардың кез келген агенттерi  немесе лауазымды адамдардың немесе олармен бiрге тұратын отбасы мүшелерi; дипломатиялық, консулдық және сыртқы сауда қызметкерлерi және олардың бiрге тұратын отбасы мүшелерi. Қылмыстық заң, сондай-ақ әр түрлi халықаралық қорғауға жататын қоғамдық ұйымдар мен олардың өкiлдерiн қорғауды өз мiндетi деп бiледi (Мысалы, халықаралық қайырымдылық қорының, гуманитарлық көмек беретiн үкiметтiк емес ұйымдардың қызметкерлерiн қорғау т. б.).

Қылмыстық кодекстiң 163-бабындағы осы норма жоғарыда көрсетiлген адамдар шет мемлекеттiң аумағында болған кезде ғана қолданылуы мүмкiн.

Көрсетiлген қылмыстың жәбiрленушiсi халықаралық қорғау аясына алынған адамдар болады.

Қылмыстың заты — халықаралық қорғау аясындағы адамдардың қызметтiк  немесе тұрғын үй-жайлары, не көлiк құралдары болады.

Қылмыс объективтiк жағынан шетелдiк  мемлекеттiң өкiлiне немесе халықаралық  қорғау аясындағы халықаралық ұйымның  қызметкерiне немесе онымен бiрге тұратын  оның отбасы мүше-лерiне, сондай-ақ халықаралық  қорғау аясындағы адамдардың қызметтiк  немесе тұрғын үй-жайларына, не көлiк құралдарына шабуыл жасау, сондай-ақ осы азаматтарды ұрлау немесе бас бос-тандығынан күштеп айыру, егер осы әрекеттер соғысқа арандату немесе халықаралық жағдайды шиеленiстiру мақсатында жасалу арқылы сипатталады.

Шабуыл жасауға жәбiрленушiнi ұрлау, оның денсаулығына орта дәрежелi зиян келтiрiп, шабуыл жасаймын деген және соған ұқсас басқадай қорқытулар жасау; жәбiрленушiнiң қызметтiк немесе тұрғын-жайына, көлiк құралдарына басып кiру, бас бостандығынан ерiксiз айыру т.б. әрекеттер жатады.

Егер шабуыл жасаудың нәтижесiнде  заңда көрсетiлген адамның бiрi қасақана өлтiрiлсе, онда iс-әрекет қылмыстардың           жиынтығы бойынша (163, 96-баптар) сараланады.

Қылмыс субъективтiк жағынан тiкелей қасақаналықпен жасалады. Адам халықаралық қорғау аясындағы адамдарға немесе ұйымға шабуыл жасайтынын сезедi және соны iстеудi тiлейдi. Қылмыстың субъективтiк жағының белгiсi, қылмыстың мақсаты — соғысты арандату немесе халықаралық жағдайды шиеленiс-тiру болып табылады.

Қылмыстың субъектiсi – 16-ға толған кез келген есi дұрыс адам.

Осы қылмыстың ауырлататын түрiне: бiрнеше рет не қару қолдану, не адамдар  тобының алдын ала сөз байласуы бойынша жасалған не денсаулыққа ауыр зиян келтiрумен ұштасқан, абайсызда адам өлiмiне әкеп соққан нақ сол әрекеттер жатады  
(163-баптың 2-тармағы).

Бiрнеше рет iстелген қылмыс түсiнiгi Қылмыстық кодекстiң 11-бабында, адамдар  тобының алдын ала сөз байласуының  ұғымы Қылмыстық кодекстiң 31-бабының 2-тармағында берiлген. Қаруға кез келген атылатын, жарылатын қарулар жатады.

Денсаулыққа ауыр зиян қасақана немесе абайсызда келтiрiлуi мүмкiн, абайсызда өлiмге әкеп соққан әрекеттер үшiн жауаптылық баптың осы тармағымен саралануға жатады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

V Әлеуметтiк, нәсiлдiк, ұлттық, дiни, тектiк-топтық және рулық астамшылдықты насихаттауға немесе үгiттеуге жол бермеу жӨнiндегi конституциялық

принципке қол  сұғу

 

5.1 Әлеуметтiк, ұлттық, рулық, нәсiлдiк немесе дiни араздықты қоздыру               (164-бап)

Қазақстан Республикасының Конституциясында: «тегiне, әлеуметтiк, лауазымдық және мүлiктiк жағдайына, жынысына, нәсiлiне, ұлтына, тiлiне, дiнге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жерiне  байланысты немесе кез келген өзге жағдаяттар бойынша ешкiмдi ешқандай кемсiтуге болмайды» (14-баптың  
2-тармағы) делiнген.

Қылмыстың тiкелей объектiсi — әлеуметтiк, ұлттық, рулық, нәсiлдiк немесе дiни бостандықтар мен теңдiктердi қамтамасыз ететiн қоғамдық қатынастар.

Қылмыс объективтiк жағынан әлеуметтiк, ұлттық, рулық, нәсiлдiк дiни араздықты  немесе алауыздықты қоздыруға, азаматтардың ұлттық ар-намысы мен қадiр-қасиетiн не дiни сезiмдерiн қорлауға бағытталған қасақана iс-әрекеттер, сондай-ақ азаматтардың дiнге көзқарасына, тектiк-топтық, ұлттық, рулық немесе нәсiлдiк қатыстылығы белгiлерi бойынша олардың айрықшылығын, артықшылығын немесе кемдiгiн насихаттау, егер осы әрекеттер көпшiлiк алдында немесе бұқаралық ақпарат құралдарын пайдалана отырып жасалу арқылы сипатталады.

Әлеуметтiк, ұлттық, рулық, нәсiлдiк, дiни араздықты немесе алауыздықты қоздыруға  әр түрлi ұлттардың, нәсiлдердiң, рулардың азаматтарының арасында жанжалдар туғызуға әрекеттер жасау жатады.

Азаматтардың ұлттық ар-намысы мен  қадiр-қасиетiн не дiни сенiмдерiн қорлауға бағытталған қасақана iс-әрекеттерге оларды ұлттық немесе дiни белгiлерi бойынша кемсiту, келемеж ету әрекеттерi жатады.

Азаматтардың дiнге көзқарасына, тектiк-топтық, ұлттық, рулық немесе нәсiлдiк белгiлерi бойынша олардың  айрықшылығын, артықшылығын немесе кемдiгiн  насихаттауға — азаматтардың мiнез-құлқы, қабiлетi немесе ерекшелiктерi туралы олардың ұлтқа, дiнге, руға жататынына қарай бағалап, оны тарату әрекеттерi жатады.

Осы жоғарыда көрсетiлген әрекеттер  көпшiлiк алдында және бұқаралық ақпарат құралдарын пайдалана отырып жүзеге асырылады.

Қылмыс құрамы формальдық болып  табылады, ол Заңның диспозициясында көрсетiлген әрекеттердiң бiреуiн iстеген уақыттан бастап аяқталған деп танылады.

Қылмыс субъективтiк жағынан тiкелей қасақаналықпен жасалады.

Қылмыстың субъектiсi – 16-ға толған есi дұрыс адам.

Қылмыстық кодекстiң 164-бабының 2-тармағында осы қылмыстың ауырлататын түрi — адамдар тобымен немесе бiрнеше  рет жасалған, немесе күш көрсетумен не оны қолданамын деп қорқытумен ұштасқан, сондай-ақ өзiнiң қызмет бабын  пайдалана отырып, адам не қоғамдық бiрлестiктiң жетекшiсi жасаған нақ  сол iс-әрекеттер үшiн жауаптылық көзделген.