өндірістен алынған дайын өнім шығымы

    Жоспар  оперативті, әкімшілікті, стратегиялық деп бөлінеді. Мезгілі бойынша  қысқа мерзімді (бір жылға дейінгі) және ұзақ мерзімді (жылдан көп) болуы мүмкін. Детальданған бюджеттер ең көп дегенде әлдеқайда қысқа кезеңге белгілеумен бір жылға жасалады.

    Бюджеттік жоспарлаудың сатыларына мыналар кіреді: барлық жауапты орталықтарды жоспарлау; қызметті бағалауда пайдаланатын көрсеткіштерді анықтау; жаңа ахуалға байланысты жоспардағы ықтимал өзгерістерді талқыға салу; ұсынылған түзетпелерді ескеру арқылы жоспарды түзету.

    Бюджет  қызметіне мыналар жатады: көзделген  мақсатқа жетуді қамтамасыз ететін операцияларды жоспарлайды; әр түрлі қызметтерді және жеке бөлімшелерді үйлестіреді; өз мақсаттарына ұмтылатын жауапты орталықтардың басшыларын ынталандырады; жауапты орталықтардың жоспарды қалай орындағанын бағалаудың негізі болады.

    Бас бюджет – барлық бөлімшелерге немесе тұтас ұйымның жұмыс жоспарының функцияларына үйлестірілген. Ол екі негізгі бюджеттен тұрады:

• оперативті (ағымдағы) – мұнда сегментке немесе ұйымның жеке қызметтеріне (кірістер мен шығыстар туралы болжанған есеп беру) жоспарланған операциялар аударылады.
• қаржылық – мұнда ұйғарылған қаржы көздері және оларды жоспарлы кезеңде пайдаланылатын бағыттар (күрделі шығындар бойынша шығын, ақша қаражатының жоспары, жоспар балансы және ақшаның қозғалысы туралы есеп беру) көрініс табады.

    Бюджеттің орындалуын бағалау нақты қол жеткен нәтижеден жоспарланған нәтиженің арасындағы алшақтық, яғни жоспардан ауытқуды талдауға негізделеді.

    Бас бюджетті жасау процесінің жөнелту  нүктесіне бюджетті сатуға әзірлеу  жатады, өйткені түсім нақты нарықта  өткізудің негізгі мүмкіндіктерімен, яғни факторлармен анықталады.

    Ақшалай қаражат бюджеті  – бұл ақша, төлем түсімі мен алдағы кезең уақытына төлеу жоспары. Бұл жоспар жоспарлы кезең аяғында ақшалай қаражат шотындағы болжалды ақырғы сальдоны және жоспар құрылатын бір жылдағы әрбір айдың қаржылық жағдайын көрсетеді. Жоспар екі бөлімнен тұрады: болжалды ақша түсімі мен болжалды төлемдер мен төлеулер, ол жоспарлы кезеңнің соңында ақшалай қаражат шотындағы ақырғы сальдоны көрсетеді әрі жоспарлы кезең ішіндегі әрбір айдың аяғында ақшалай қаражаттың қалдығын болжайды, қаржы ресурстарының артық немесе кем болатын кезеңдерін анықтайды.

    Бақылау құралы ретінде бюджет қызметі жоспарлы көрсеткіштерді нақты көрсеткіштермен  салыстыруда ашылады. Түзілу мақсатына  және қызметінің ұйымдастырылу көрсеткіштерін талдауына қарай бюджет мыналарға бөлінеді:

• статистикалық – ұйымның іскер белсенділігінің нақты деңгейіне байланысты құрылатын, яғни өткізудің бір деңгейіне негізделген жоспар;
• икемді – белгілі бір (нақты) іскер белсенділіктің диапазоны үшін жасалатын серпінді жоспар (өткізу көлемінің баламалы нұсқаларының негізінде) және өткізу деңгейінің өзгеруіне қарай шығындардың өзгерісін ескереді. Оны жасау үшін шығындарды өзгермелі және тұрақты деп бөлеміз.

    Икемді  бюджет ұйымды және оның құрылымдық бөлімшелерінің қызметін бақылауға үлкен мүмкіндіктер тудырады. Бұл мақсатта нақты өнім шығарылымын қоса ескеретін өзгермелі шығынға түзету жүргізіледі. Тұрақты шығындар өзгеріссіз қалады, өйткені өндіріс пен өткізудің көлеміне тәуелді емес.

    Жоспарлыдан нақты шығынның ауытқуын талдау технологиясы мына кезеңдерді қамтиды:

• нақты және жоспарлы көрсеткіштерді салыстыру;
• жоспарлыдан нақты пайданың ауытқу себебін анықтау;
• баға бойынша, ресурс бойынша ауытқу есебі (баға факторы);
• ресурстарды пайдалану көлемі бойынша ауытқу есебі (сандық фактор).

    Рентабельділіктің (пайдалылықтың) ішкі нормасы – бұл кәсіпорын пайда алмай-ақ инвестициялық және ағымдық шығындарды өтейтін есеп айырысу мөлшерлемесі. Оны анықтау үшін таза ағымдық құн есебінің формуласын нөлге теңестіреді және жоспарланған табыстарда, инвестицияларда және жабдықты эксплутациялау (пайдалану) уақыты дисконттау мөлшерлемесін анықтайды.

    Өтелімділік кезеңіне ұйым пайдасы уақыт факторын ескермей инвестициялық шығынның орнын толтыратын уақыт аралығы.

    Рентабельділік  коэффициенті жарты жылдық жоспардағы пайданың жұмсалған күрделі қаржыға қатынасын білдіреді. Коэффициент мына схемалар бойынша уақыт факторын ескеру арқылы, сондай-ақ оны елемей есептелу мүмкін; инвестиция табыс әкелетін уақытты анықтау; жоспарлы түсімдерді анықтау; уақыт шығынының есебі; жоспарлы ағымдағы шығындар есебі; осы инвестициялық жобаға қаражат жұмсау тәуекелділігін қоса ескеретін дисконттау мөлшерлемесін таңдау; таза ағымдық құнның есебі. Бұл көрсеткіштердің негізінде басқа әдістеме бойынша жобаның тиімділігін бағалауға болады.

    Өндіріс пен өткізудің әр түрлі факторларына шектеулерді енгізу «шығындар –  көлем – пайда» талдау мүмкіндіктерін шектейді. Бұл өнімнің бір немесе басқа түрлерін өндіретін өндірістің тартымдылығына елеулі ықпал етеді. Мұндай тапсырманы шешу үшін бағдарламалаудың желілік үлгісін пайдалануға болады. Желілік бағдарламалаудың негізгі әдісіне мыналар жатады: сара және қате әдісі (желілік бағдарламалау тұрғысынан қарағанда оңтайлы, оның шешімі мүмкін шешімдер саласындағы координатты саралау нәтижесінде табылады) және кестелік (оның оңтайлы шешімі мүмкін шешімдер саласындағы бұрыштық нүктелердің бірінен табылады). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

    3.1. «Сұлтан Маркетинг» компаниясы

    Бас офисі Қазақстанның экономика және сауда орталығы болып табылатын  басты қала – Алматыда орналасқан фирма 1996 жылы «Сұлтан» сауда белгісімен өндірілген өнімдерді тарату және сату мақсатында құрылған болатын және қысқа мерзім ішінде маркетингтік фирмаға айналып, бүкіл Қазақстан бойынша қызмет көрсететін халге жетті. Қазіргі таңда «Сұлтан Маркетинг» компаниясы тек қана өзіміздің еншілес кәсіпорындардың ғана емес, сонымен қатар үшінші өндірушінің де түрлі өнімдерін шетелге шығару және шетелден алып келу жұмыстарын жүзеге асыруда.

    Қазіргі кезде «Сұлтан Маркетинг» фирмасының құрамында 400-ден астам жұмысшы еңбек етеді және Қазақстанның 11 аймағы мен 7 түрлі мемлекетте өз филиалдары бар. Сонымен қатар фирма көліктермен, қойма ғимараттарымен, көтерме сауда жасаушылар және дистрибьюторлар жүйесімен қамтамасыз етілген. Фирманың барынша үлкен таратушы құрамы бар. Сұлтан Маркетингтің сату күші әр апта шамамен 17 000 тұтынушыны (тауар сату нүктесі) құрайды. Фирма жалпы алаңы 15 000 м2 жабық қойма ғимаратын қолдануда және құрылғаннан бері 14 мемлекетпен, соның ішінде Ресей, Украина, Қырғызстан, Тәжікстан, Өзбекстан, Ауғанстан, Моғолстан, Түркіменстан, Литва, Әзербайжан, Летония, Белорусия, Алмания мен Қытаймен экспорттық қарым-қатынас орнатылған. Мемлекет ішінде де, мемлекеттен тыс та дамуын жалғастыра отырып, Қазақстан экономикасына маңызды үлес қосатын көшбасшы таралым фирмасы болуды мақсат етеді. 2007 жылдың сәуір айының аяғынан бастап Сұлтан макарондары Алманияға да шығарыла бастады. 

    3.2. Компания өнімдері

    Сұлтан  печенье мен шоколад фабрикасында печенье өндірісінде Ван Дер Пол/ Голландия, вафли өндірісінде Рапидо/ Алмания, шоколад өндірісінде Лехман/Алмания, шоколадпен қаптама жасауда Чокотеч/Алмания мен қораптауда Феса/ Испания мен Отем/ Италия түгелдей автоматтандырылған, жоғары технологиялы машиналар қолданылуда.

    2005 жылы қарқынды дамып, Қазақстандағы кең сұранысқа ие сауда белгісіне айналған Сұлтан печенье және шоколад фабрикасы 2005-2006 жылдары жаңадан бір мармелад пен вафли өндірісіне салымдарын аяқтады және 24 сағат жұмыс істей отырып өндіріс қуаттарын толық қолданарлық халге жетті. Қазіргі таңда біздің фабрикамызда 74 түрлі өнім шығарылады.

    Бүгінде «Сұлтан макароны» фабрикасы  базарға жарма, кебек, екінші сұрыпты  ұн және қатты бидайдан өндірілген 27 түрлі «Сұлтан» сауда белгісімен қалың және жіңішке макарон өнімдерін  шығаруда.

    «Сұлтан Макарон» кешенінің құрамына элеватор, диірмен, макарон фабрикасы мен өнім сапасын тексеру зертханасы кіреді. Диірмен жұмысы мен өнім сапасын бақылау түгелдей компьютерлік техника көмегімен басқарылады. Бидайдың диірменнің астық бастырма бөлімінде өңделуі нәтижесінде ұнтақ жарма, ұн және кебек дайындалады. Макарон өнімдері өндірілетін кешенде макарон өнімдерінің қалың және жіңішке түрлерін дайындайтын үш желілі жабдықтар бар. Өндіріс желілері силикон қосылған тот баспайтын болаттан жасалған. Адамның қолын қажет етпейтін жоғары технологияның және макарон өнімдерін құрғататын арнайы технологияның көмегімен «Сұлтан» макарон өнімдерінің жоғары дәрежесіне қол жеткізіледі. 

    3.3 Экспорт саясаты

    Қазақстан халқын сапалы, дәмді, нәрлі әрі табиғи өнімдермен бірлестіруші Сұлтан Маркетинг фирмасының қызметі тек қана Қазақстан сауда шегінде шектеліп қалмайды. Бұл фирма- жаһандық өрістегі табиғи ресурстардың тысында қазақстандық жұмыс күші мен тағам өндірісі бойынша алдыңғы саптағы көшбасшы фирма. Басқа бір сөзбен айтқанда, фирма жаһандық бәсекелестік майданында мұнай және т.б. салалардан басқа салалар бойынша №1 көшбасшы болып саналады.

    Тауар шығарылатын мемлекеттер.

      Құрылғаннан бері 10 жыл ішінде  біз Қазақстан Республикасының  Петропавл қаласында орналасқан  фабрикада өндірілген кондитерлік және макарон өнімдерін шетелге шығарып келеміз. Өнімдерімізді мына мемлекеттерге экспорттап жатырмыз: Алмания, Әзірбайжан, Ауғаныстан, Беларус, Қытай, Қырғызстан, Литвания, Летония, Монғолия, Өзбекстан, Ресей, Түркіменстан, Тәжікстан, Украина.

    Халықаралық сапа сертификаттары

    Сұлтан  тағам өнімдері топтары фирмалары  Сұлтан Макарон, Сұлтан кондитерлік  өнімдер және Сұлтан Маркетинг 2002, 2003, 2004, 2005, 2006 жылдары сапалы өнім белгісімен марапатталған болатын. Сонымен  қатар, Сұлтан макарон және кондитерлік өнімдер фирмалары Қазақстан және Ресей стандарттарымен құжаттандырылған. Бұл құжаттар төменде көрсетілген. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

    Қорытынды

    Сонымен, әрбір кәсіпорын өзінің өндіріс  процесінің нәтижесінде өнім алады. Өнім жартылай фабрикат, дайын өнім және өнеркәсіптік жұмыс ретінде көрініс табады. Осының ішінде дайын өнім - жалпы экономикалық пайдасы мол өнеркәсіптік өнім құрамының басты элементі болып табылады.

    Дайын өнім – негізгі және қосалқы цехтарының сатуға арналған өнімі. Дайын өнімнің  өндірісте жасалғаны, оның біртұтастығы, стандартпен немесе техникалық шарттарға сәйкестігі, техникалық бақылау қызметінен өткендігі, паспорты, сертификаты және басқадай құжаттармен куәландырғаны, қоймаға тапсырылғаны, тапсырыс берушілердің қабылдап алғаны және басқа жайлары – міндетті түрде актімен рәсімделеді.

    Дайын өнімді есептеу үшін 1320 «дайын өнім» деп аталатын активті инвентарлық шот пайдаланылады. Дайын өнім кәсіпорынның айналым қаражатының құрамына кіреді және ол қаржылық есеп беруде нақты өзіндік құны бойынша көрініс табады.

    Дайын өнімнің нақты өзіндік құны есептік  кезең (ай) аяқталғаннан кейін ғана анықталады. Ағымдағы есептік кезеңде  өнім тұрақты түрде қозғалыста (шығару, босату, жөнелту, сату) болады, сондықтан  өнім ағымдағы есеп үшін есептік бағасы бойынша шартты түрде бағаланады, ол үшін (есептік бағасы үшін) дайын өнімнің өткен айдағы нақты өзіндік құны, тіркелген бағасы пайдаланылуы мүмкін. Есептік кезеңнің соңында ауытқудың пайызы мен сомасын есептеу жолымен шығарылып, оның есептік бағасын нақты өзіндік құнына дейін жеткізеді.

    Дайын өнімді қабылдау-тапсыру накладной  бойынша немесе өнімді шығару жиынтығы бойынша өндірістен қоймаға кірістеледі.

    Қабылдау-тапсыру  құжаты цехта екі дана етіп жазылады. Дайын өнімді қоймаға тапсырғаннан кейін, накладнойдың бір данасы қоймада, екіншісі цехта қалады. Экономиканың әр түрлі салаларында қабылдау-тапсыру құжатының арнайы бланкілері қолданылуы мүмкін.

    Қабылдау-тапсыру  құжаты аспаптық, радиотехникалық кәсіпорындарында, жаппай және сериялық өндірістерде, басқа  да өнеркәсіп салаларында өндіріс есебінің тапсырыстарын есептеу үшін қолданылады. Қабылдау-тапсыру құжатын өнімді шығару көрсеткіштерімен қатар, өнімді өткізу үшін де пайдаланады. Бұл нысан жекелеген тапсырыс берушілердің бірлесіп әкелінген үлкен номенклатурада дайындалатын өнім тетіктерін есепке алу үшін де қолданылады.

    Өндірістік  тапсырмалардың орындалу барысын жедел  байқап отыру үшін және шығарылған дайын өнімнің құнын жедел  есептеп отыру үшін өнеркәсіптің барлық салаларында «Өнім шығару жиынтығы» деген құжаттың нысаны қолданылады.