Наврӯз дар Узбекистон

                       Наврӯз

Мутобиқи тақвими аҷдодиамон ва мизоми ҳаракати сайёраҳо 21-уми марти худуди шабу рӯз баробар шуда, рӯзи аввали баҳор, Наврӯз фаро мерасад. Наврӯз бо қарори Маҷмаи умумии Созмони Милали Муттаҳид ба як иди ҷаҳонӣ табдил ёфтааст. Тоҷикистон шояд тамоми ҳакро дорад, ки Соли Нави худро аз Наврӯз сар кунад. Наврӯз ба унвони иди баҳор ва эҳёи табиат дар куллия кишварҳои Осиёи Марказӣ ҷашн гирифта мешавад. Ҳар иде аз ҷумла иди Наврӯз дар Тоҷикистон бо руҳи сиёсӣ доир карда мешавад. Наврӯз дар Тоҷикистон ба таври расмӣ ҳар сол 21 март ҷашн гирифта мешавад. Аммо бархе аз муҳaккинони ойинҳои Наврӯзи бар ин назаранд, ки мақомоти кишварҳои Туркзабони Осиёи Марказӣ Наврӯзро танҳо ба хотири таъмини бақои таърихии мардуми худ ҷашн мегиранд. Бо таваҷуҳ ба ин ки мардумони Осиёи Маркази равобити хуби таърихи доштанд ҷашни Наврӯз дар миёни кишварҳои туркзабонӣ минтақаи Осиёи Миёна, ба вижа Узбекҳо, Кирғизҳо, Қазоқҳo ва Туркменҳо низ дар натиҷаи равобити фарҳанги, иҷтимоъӣ ва иқтисодӣ ва мавқеъи ҷуғрофиёи густариш ёфтаааст. Ҳоло ки дар шаҳрҳои марказӣ, Самарқанд, Бухоро, Насаф, Термeз, Дехнав, ки мардуми Тоҷик аз қадимулайём сукунат доранд ва мардуми тахҷоии ин мантиқ тоҷик ҳастанд, сунан ва анъаноти Наврӯз ҳифз шуда ва мардуми Узбек низ бо чунин расм аз наврҳз таҷлил ба амал меоранд. Дар манотиқи мухталифи Узбекистон ғазои наврӯзӣ - саману ё суманак, омода карда мешавад ки мардуми ин кишвар сумалак мегӯянд.
Сумалак рамзи абадият аст.»

Наврӯз

Наврӯз дар Узбекистон

Ҳар иде аз ҷумла иди Наврӯз дар Узбекистон бо руҳи сиёси доир карда мешавад. Холо дар Узбекистон ибораи «узбекони бостони» садо медиҳад ва дар миёни аҳли илм низ акидае чо дорад, ки гуё мардуми узбек қабл аз одамато ва момохаво пайдо шуда бошад. Ва дар демукросии имрузаи Узбекистон чунин ақида роич аст. Навруз дар Узбекистон бо номи «Навруз байрами» ба таври расми хар сол 21 март ҷашн гирифта мешавад. Зеро Самарканд, Бухоро ва Фаргона аз манотики тоҷикнишини Узбекистон маҳсуб мешаванд ва то хол сунан ва ойинхои Наврузи дар миёни сокинони ин манотик то андозае ҳифз шудааст. Ҳоло ки дар шаҳрҳои маркази, Самарқанд, Бухоро, Насаф, Кеш, Китоб, Термиз, Дехнав, ки мардуми тоҷик аз кадимулайём сукунат доранд ва мардуми тахчоии ин манотик тоҷик ҳастанд, анъаноти Наврӯз ҳифз шуда ва мардуми узбек низ бо чунин расм аз наврӯз таҷлил ба амал меоранд. Дар манотики мухталифи Узбeкистон газои наврузи - саману ё суманак, омода карда мешавад ки мардуми ин кишвар сумалак мегуянд. Сумалак рамзи абадият аст.»
-- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- --
-- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- --

Наврӯз дар Туркманистон

Наврӯз дар Туркманистон, дар муқоиса бо кишварҳои дигари туркзабони минтақаи Осиёи Маркази ба таври густардатар таҷлил мегардад. Давлати Туркманистон рузҳои 20, 21 ва 22 мартро ба унвони таҷлил аз Наврӯз ё ба истилоҳ «Наврӯз байрам» эълом кардааст. Дар канори оростани суфраи наврӯзи, баргузории мусобикаи ҷовандози ё бузкаши, аз вижагиҳои ҷашни Наврӯзи Туркманистон махсуб мешавад.
-- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- --
-- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- --

Наврӯз дар Қирғизистон ва Қазоқистон

Дар Киргизистон ва Казокистон, ду кишвари дигари мантакаи Осиёи Маркази низ Навруз дар сатхи давлат тачлил мешавад. Дар Казокистон Навруз иди бахор ва эхёи табиат дониста шуда ва расман чун «Навруз майрамъ» ба таърихи 22 март чашн гирифта мешавад. Казокхо дар ин руз дар канори ширкат дар барномахои фарханги ва тафрехи ба шинондани дарахтону гулхо ва ободу зебо кардани манозил ва махаллоти маскунии худ машгул мешаванд. Зеро тачлили Навруз дар манзили тамиз ва ороста аз ойинхои мардуми казок унвон шудааст. Аммо киргизхо дар канори маросими сайру гашти идона дар рузи Навруз ойини миллии худ «Манасхони» - ро ичро мекунанд. «Навруз дар Киргизистон 21 март тачлил мешавад. Чашни Навруз дар Киргизистон тафовути зиёде аз дигар кишвархо надорад. Киргизхо либосхои идона ба бар карда ва хазорхо тан дар майдони марказии шахри Бишкек гирди хам меоянд ва Наврузро тачлил мекунанд. Дар хар шахру мантакаи Киргизистон маросими «Манасхони» бо ширкати чавонон ва бузургсолон баргузор мешавад. «Манас» аз достонхои таърихи ва бостони ва машхури дунё махсуб мешавад.» Дар хамин хол бештари мухаккикон ва пажухишгарони ойинхои Наврузи муътакиданд, ки бо таваччух ба густариши чашмгири тачлили Навруз дар манотики мухталифи чахон дар дахсолахои баъди ин чашни милли ва таърихи метавонад хусусияти башариро касб кунад. Зеро хамакнун Навруз дар бештари кишвархои чахон, ба хусус кишвархои мусалмонии дунё бо шукуху шахомати хоса чашн гирифта мешавад.

Аъанаҳои наврӯзӣ

7-син

7-шин

Таърихи Наврӯз

Калимаи "Наврӯз" маънои "Рӯзи нав" дорад. Ин иди баҳор, якум рӯзи соли нав, рӯзи баробари Баҳор, рузҳои асосии ид аз 21 то 22-юми март мебошад. Дар ҳар як шаҳрҳо ин идро одамон бо расму русуни гуногун ҷашн мегиранд. Ҳоло дар Точикистон асосан Наврӯз аз 21 то 24-уми март ҷашн мегиранд. Ин рузҳои истироҳатӣ мебошад. Қадимтарин манбаъи иди Наврӯз - ин китоби муқаддаси зардуштиён "Авесто" мебошад. Решаи аниқ аз қадимтарини таърихи то 3000 сол пеш аз милод рост меояд. Таърихи гузаштаи Наврӯз, чихеле ки дар "Наврӯзнома" (Китоби Наврӯзии) Умари Хайём дар давраҳои таърихи шоҳигарии форсҳои давраи Пешдодиён. Дар "Шоҳнома" гузоштаи ин ид алоқа бо шоҳигарии Ҷамшед пайвастагӣ дорад. Чи тавре ки маълум аст дар 21 марти дар баҳори шабу рӯз баробар шуда ба 12 соати тақсим мешавад. Вақте, ки Ҷамшед тахти тилогини худро сохт (аз рӯи достон якумин тахи дар таърихи одамизот вуҷуд дошт) дар вақти баромади офтоб дар куҳи баланд бардошта ва тилло дар нурҳои офтоб ҷилвар дода равшанӣ мисли офтоб медод. Ин рӯзро Наврӯз номидан, ва ҳамчун аввалин соли нав ҷашн мегирифтанд. Дар "Наврӯзнома" гуфта шудааст Ҷамшед ин рӯзро Наврӯз номида ва ӯро ба расми оин дохил кард. Шоҳону одамон ин идро ҷашн мегирифтанд. Дар ин меросии халқӣ ҳамчун бузкашӣ, буҷулбозӣ, пойга, гуштинги паҳлавонҳо, ланкабозӣ, тухмзанак, арғамчинбозӣ мекунанд. Аҳамияти калон барои ороиши дастархони идона ҳатман хӯрокворӣ гузашта мешавад. Таъомҳое, ки бо ҳарфҳои "С" ва "Ш" сар мешавад гузошта мешуд. Ҳамчун қойда дар ид 2 намуди дастархон оро дода мешавад: Ин "Ҳафтсин" ва "Ҳафтшин" мебошад. Дар алифбои форсӣ "Син" ва "Шин" ҳарфҳои "С" ва "Ш" мебошад. Дар дини зардушти ва исломи рақами 7 ҳамчун рақами муқаддас мешуморанд. ҳафтсинро Арабҳо дохил карданд аз сабабе ки дар ислом нушидани шароб манъ аст, лекин ҳафтсинро аз байн бурда натавонистанд.

Наврӯз (форсӣ: نوروز , курдӣ: Newroz) — Иди баҳор ва Соли Нав. Ҷашни қадими ва анъанавии мардуми эронинажод, аз ҷумла тоҷикон (баъдтар дар байни дигар халқҳои ғайриэронӣ низ расм шудааст), ки ба рӯзи аввали солшумории шамсӣ-1-уми аввали ҳамал ё 21-уми марти солшумории милодӣ рост меояд. Наврӯзро дар баъзе ноҳияҳо "Иди сари сол" низ меноманд. Тақрибан зиёда аз 3 ҳазор сол қабл Наврӯз марбути кори деҳқони пайдо шуда, минбаъд такмил ёфтааст. Таърихи ташаккули Наврӯз бо эҳё гардидани табиат дар баҳорон, ки пас аз зимистон фаро мерасад, вобаста аст.

Рӯзи 21 март дар Эрон, кишварҳои Осиёи Миёна ва Қавқоз ҷашн гирифта мешавад. Рӯзи 22 март дар Қазоқистон.

[вироиш] Таьрихи Иди Наврӯз

Навруз яке аз ҷашнҳои қадимтарини мардуми тоҷик ба ҳисоб меравад. Дар ин ид дехқонон ба киштукори саҳроӣ мебароянд. Яке аз рамзҳои асосии иди Наврӯз сумалак мебошад. Дар васфи Наврӯз шоирону нависандагони барҷастаи мо шеърҳо эҷод кардаанд: азҷумла шоири барҷастаи тоҷик Мирзо Турсунзода чунин гуфтааст:

Баҳор омад садои булбул омад,

Насими фораму бӯи гул омад.

Либоси сабзро саҳро ба бар кард,

Кулоҳи сап-сафед олу ба сар кард.

Гулгардони

Аз омадани Навруз кабл аз хама кудакон бо баргузории маросими гулгардони ба дигарон пайгом мерасонанд. Ин маросим як хафта кабл аз Навруз, яъне дар авоили дахаи дуввуми мохи морс аз суи гурухе аз кудакон, ки дар даст гулхои сияхгуш, бойчечак ё наврузи доранд, ичро мешавад

Ин кудакон ба хар манзили маскуни наздик шуда ва бо кироъати шеърхое фарорасии фасли бахорро ба сохибони он хонадон шодбош мегуянд.

[вироиш] Ривоят

Навруз яке аз қадимтарини идҳои ориёист. Ривоят аст, ки ин чашнро Чамшед асос гузоштааст. Ин ҷашн дар мохи аввали бахор, ки Фарвардин ном дорад, баргузор мешавад. Дар ин руз офтоб ба хатти устувор меояд ва шабу руз баробар мешаванд. Рузи якуми Фарвардинро рузи якуми баҳор - саршавии киштукор, бедоршавии табиат, олами наботот, такмили дунёи нав медонистанд. Аз ин лиҳоз, Навруз иди даромадани баҳор, саршавии киштукор мебошад. Точикон дар ин руз хонаи худро сафед мекунанд, ҳамаи касифиҳои соли гузаштаро берун мекунанд. Сарулибоси нав мепушанд ва орзуи то соли оянда беҳбудихои зиндагиро менамоянд.

Дар қадим олимон аз донахои зироат сабзахо тайёр ва ба воситаи онхо ҳосилнокии зироатхри соли навро пешгуи мекарданд. Дастархони наврузй ғанитарин дастархони идҳо буд. Дар он гул, ширини, шарбат, май, нон, мевачот мугузоранд. Рақами 7 дар урфияти гузаштагон бузург буд ва ба ин хотир дастархони 7 син меоростанд, аз қабили себ, санчид, сирко, сим, сабза, сабзй, ки ишора ба хафт амшосипандон - фариштагони бузург аст. Панч рузи аввали Навруз ба арводи фраврхо бахшида мешавад. Дар ин рузхо қабристонҳо пок мекарданд, дар онҳо қурбонихо менамуданд. Ривоят аст, ки дар ин рузхо арвоҳи гузаштагон аз осмун ба замин меоянд, аз кору бори авлоди худ огоҳ мишаванд ва барои он, ки онҳоро фаромуш-накарданд, изҳори қаноат менамоянд ва ба авлоди худ кумак мекунанд. Панч рузи дуюмро мардуми шаҳру деҳот бо тую тамошо ва мусобиқаҳои гуногуни варзишй мебахшиданд. Панч рузи сеюмро мардум дар дарбори шоҳҳо бо тантана чашн мекарданд ва боқимонда 15 рузи дигарро дар саҳро ба сайри наврузй мебахшиданд.

Дар гирди хони Наврӯз хешу табору ёрон
Дуранд ё ки наздик, бояст ҷамъ оянд.

Бошад ки сер бинанд соли дароз ҳамро,
Бо ҳамдигар бисозанд, бо ҳамдигар бипоянд.

Дар рӯи хони Наврӯз бояд ки боз бошад
Ҳам шохаи гули тар, ҳам неши сабзи гандум.
Бошад ки бахти одам бошад чу гул шукуфон,
Бошад ки сер бошанд аз нон тамоми мардум.

Дар рӯи хони Наврӯз рамзи баҳори дунё
Ё ҳафтсин бибояд ё ҳафт навдаи он –
То боғи ҳафт иқлим рӯи хазон набинад,
То боғи умр бошад то ҷовидон гулафшон.

Дар базми иди Наврӯз аз ҳафт навъи бода
Ман ҷоми хештанро пур мекунам, ҳарифон,
Менӯшамаш ба шодӣ бо кулли мардуми даҳр
Рӯи ғаме набинад то ҳафт пушти инсон!

[1977]

Навруз — поздравления и стихи

Навруз сегодня повстречаем!
Новый год мы отмечаем,
Буквально — новый день.
Пусть уйдут заботы в тень.
Праздник будет всюду,
Веселиться будем.
Навести мы всех друзей,
Пригласим к себе гостей,
Чтоб с радостью всех угощать
И пожелания сказать:
«Мира, счастья, доброты,
Сил, успеха, красоты!»

Навруз и предки наши все встречали,
Приход весны они же отмечали.
Сегодня просыпается природа,
И наступает время посевных работ.
Сегодня, люди, пойте, веселитесь,
И праздником Навруза насладитесь.
И сумаляк попробуйте на вкус,
И сбросьте вы с души уж груз.
Пусть праздник весело пройдёт,
Ведь каждый этого так ждёт.

Навруз сегодня отмечаем.
Новый год, друзья, встречаем!
Пусть в день равноденствия
Начнется благоденствие
Для всех и каждого из нас.
Чтоб улыбнулся день сейчас,
Успешным стал весь год,
Пускай с добром придет.
Желаем счастья и удачи,
Пусть все решаются задачи,
Загаданное сбудется,
Плохое позабудется.