Дайын өнімнің мәні және негізгі түсінігі

    Сонымен қатар өнеркәсіп орындарында  тауарлық-материалдық құндылықтардың артық шыққанын заңсыз иемдену мен  жасаудың мынадай тәсілдері қолданылады:

    Тым арттырылған норма бойынша есептен  шығарылған шикізат пен материалдарды  қымқыру; шикізат пен  материалдарды  өндіріске нақты іс жүзіндегі  шығыс бойынша емес, кей жағдайда көтермеленген болып табылатын, бекітілген нормамен белгіленген қажеттіліктер есебіне қарай есептен шығару.

    Ескерілген  өнім өндірісі үшін қолданылатын және заңсыз иеленген артық шығулар.

    Шикізат пен материалдарды өндірісте  есептен шығаруда шығыстың орташа нормаларын қолдану.

    Өнімді  шығаруда техникалық шарттарды бұзу, өте төмен сападағы шикізатты қолдану салдарынан өнім сапасының нашарлауы, бір компоненттерді екіншісімен ауыстыру.

    Шикізат пен материалдарды іс жүзіндегі  және бар болатындай шығыс нормаларынан асатындай, нақты іс жүзінде орындалмаған жеке технологиялық операцияларды  шығынға негізсіз есептен шығару.

    Шикізат пен материалдарды жабдықтаушылардан  қоймаға қабылдағанда толық кіріске  алмау.

    Кірістік  құжаттарда шикізат пен материалдардың сапалық көрсеткіштерін олардың  шынайы іс жүзіндегі мәліметтеріне  қарағанда төмендетілуі.

    Қабылдау, тиеу, тасымалдау, оларды қоймаға, базаға, аймаққа және теміржол станциясына тасу кезінде тауарлық-материалдық құндылықтардың кем шығуы, сынуы, ағуы және бүлінуіне арналған комерциялық және ішкі актілерді негізсіз жасау.

    Жабдықтаушыдан  шикізат пен материалдарды ілеспе құжаттарда көрсетілгеннен гөрі көп мөлшерде тасып әкелу немесе құндылықтардың (басқа жақтағы тауарлар) мүлдем құжатсыз ресімделуі.

    Ілеспе  құжаттарда көрсетілген қалдықтардың орнына жақсы сападағы шикізат пен  материалдарды алу.

    11.Ыдыстың  (тара) салмағын оны өлшеу туралы актіні жасағанда артық жазу.

    Материалдарға оның саны немесе салмағын ұлғайту  мақсатымен басқа немесе төмен сападағы біртектес зат қосу.

    Бір құндылықтарды екінші құндылықтармен құжаттарды ресімдеудің және т.б. ауыстыру жолымен артық шығатындай етіп жасау.

    Ескерілмеген  шикізат пен материалдардың артығын  жасау мен иелену тәсілдерінің келтірілген  тізбесі, атап айтқанда, көрсетілген  тәсілдер Қазақстанның көптеген өндіріс  кәсіпорындарында аудит өткізу іс-тәжірибесінде  ең жиі кездеседі.

    Функционалды  аудиттің жұмыс бағдарламасында  қоймалар мен материалдық құндылықтардың сақталған жерлерін тексеру оларды белгілеу бойынша қолдануға жарамдылығын; өртке қарсы қауіпсіздік ережелерін сақтау; дабыл берудің, өлшеу шаруашылығының және басқа өлшегіш құралдардың бар болуын анықтау мақсатымен жеке қарастырылады. Сонымен бірге мезгілде материалдарды өндіріске босату жүйесі, олардың санын анықтаудың дұрыстығы, цех басшыларының тарапынан бақылаудың жағдайы, тиісті бастапқы және жиынтық құжаттарда босатуды көрсетудің уақыты мен дәлдігі тексеріледі.

    Материалдық кұндылықтардың сақталуын бақылаудың ажырағысыз бөлігі қойма есебін тексеру  болып табылады. Комиссия жұмысының  іс-тәжірибесі көрсеткендей, қойма  есебін жүргізуде негізгі бұрмалаулар  материалдық құндылықтар түрлері бойынша теріс қойма қалдықтары («қызыл сальдо») бар болғанда, жекелеген кірістік құжаттар бойынша

    материалдардың  түсуі жөніндегі жазбалардың  жоқтығынан, қойма есебі карточкаларының  мәліметтерінің айырмашылықтары, есептен  шығарылатын құжаттар санын аса көтеру, қалдықтарды қате санаудан тұрады. Материалдық құндылықтардың сақтауын қамтамасыз етудің шартты міндеті - дұрыс ұйымдастырылмаған күзет. Оның жағдайына функционалды аудит

    материалдық құндылықтарды әкелу мен тасып  шығаруды; күзет қызметкерлеріне рұқсатнама ресімдеу мен тіркеудің белгіленген тәртібін сақтауды; олардың қолданылған рұқсатнаманы бухгалтерияға уақтылы қайтаруын; басқа шарттарды орындауын ішкі бақылаудың іс жүзіндегі жүйесін кенеттен тексеруден басталады. Мұнда әр түрлі бұрмалаулар кездеседі: материалдық құндылықтарды бір рұқсатнамамен екі рет алып шығу; бұған құқы жоқ адамның қолы қойылған рұқсатнамамен тасып шығару.

    Өндірістік  іс-қызметте бұрмалаулар мен қызмет бабын теріс пайдалану анықталғанда рұксатнамалар бақылау материалы ретінде пайдаланылады. Олардың мәліметтері шот-фактураларда жапсырмада (ярлыктарда) және басқа ілеспе құжаттарда көрсетілген, тасып шығарылған құндылықтардың іс жүзіндегі санымен, ассортиментімен, сапасымен және құнымен салыстырылады. Тауарлық-материалдық қорлардың сақталуын бақылауға кәсіпорынның тексеру жүргізуінің мезгілін, толықтығын және дұрыстығын тексеру кіреді.

    Сарапшылық  іс-тәжірибені талдау шикізат пен  материалдарды ЭЕМ (электронды есептеуіш  машиналар) өңдеу жағдайында есептік  мәліметтерді бұрмалаудың негізгі тәсілдерін анықтауға мүмкіндік береді. Сонымен бірге мыналар да оған қосылады:

    есеп  мәліметтерін машинаграммада кірісті  төмендету немесе шығысты тым  көтермелеу жолымен бұрмалау;

    бастапқы  құжаттарға код беру процесінде қасақана қателер мен жалған құжат жасау;

    шикізат пен материалдар есебін бұрын  өндеуден өткен немесе жалған құжаттардың  мәліметтерін ЭЕМ-ға енгізу жолымен  бұрмалау;

    бастапқы  құжаттарда шифрлар мен номенклатуралық  нөмірлерді бұрмалау;

    есеп  мәліметтерін бастапқы құжаттардан  көшіру сәтіндегі бұрмалаулар.

    Ақпаратты машиналық мәліметтерді көшіріп  таратуда жіберелген қателерді анықтағанда  хранологиялық жазбалардың есеп регистрлері болып табылатын, машинаграммалар  шығарылатын бастапқы құжаттарды тексеру  ұсынылады. Материалдарды ЭЕМ-да есептеу кезінде ықтимал ұрлықтарды дәлелдейтін белгілер мыналар:

    ЭЕМ-ға өңдеуге жіберелген бастапқы құжаттарда түзетулердің болуы мен талап  етілетін деректемелердіңжоқтығы;

    машинограммалардағы түзетулер;

    бақылау машинограммаларда дебиттік және кредиттік  айналымдар жиынтығының үйлеспеуі;

    кұжаттар  мен машинограммалар ішіндегі қарама-қайшылықтардың болуы.

    Аудит барысында аудиторлардың барлық іс-әрекеттері аудиторлық тексерістің  басты мақсатына бағытталған  – шаруашылық субъектінің бухгалтериялық есептілігінің шынайы болуының объективті пікірінің қалыптасуына. Осы пікір аудиторлық қорытындының мазмұнын құрайды.

    Аудиторлық  қорытынды – бұл барлық заңды және жеке тұлғалар, мемлекеттік органдар, жергілікті атқарушы органдар және сот органдары үшін құқықтық статусы бар құжат. Аудиторлық ұйымдардың (аудитордың)  қорытындысы Қазақстан Республикасының процессуалды заңнамасына сәйкес тағайындалған әкспертизаға теңестіріледі.

    Аудиторлық  ұйым аудиторлық қорытындыны тек  шаруашылық субъектіге келісілген данада және мерзімде табыс етуге міндетті.

    Кіріспе бөлімі жеке қызмет жасайтын аудитор  немесе аудиторлық ұйым  

    жөнінде барлық қажетті мәліметтер жазылады.

    Сараптама бөлімінде аудиторлық фирманың шаруашылық субъектіге ішкі бақылау жағдайы, шаруашылық субъектінің бухгалтерлік есеп және есептілігі, сонымен қатар шаруашылық-қаржылық операциялар жасағанда шаруашылық субъектінің заңды сақтау жөніндегі есебінен тұрады.

    Аудиторлық  қорытындыға шаруашылық субектісінің бухгалтерлік есептілігі қосымша ретінде  болуы қажет.

    Аудитолық қорытындының әр парағына аудитордың қолы қойылады және жеке мөрімен расталады. 

1.5 Қорытынды 

    Сонымен, әрбір кәсіпорын өзінің өндіріс процесінің нәтижесінде өнім алады. Өнім жартылай фабрикат, дайын өнім және өнеркәсіптік жұмыс ретінде көрініс табады. Осының ішінде дайын өнім - жалпы экономикалық пайдасы мол өнеркәсіптік өнім құрамының басты элементі болып табылады.

    Дайын өнім қозғалысын есептеу мен ұйымдастырудың алғышарты – номенклатураны жобалау. Номенклатура – нақты бір өнім  түрінің қолданыстағы белгілену  жүйесіне сай өлшем бірлігі бар жүйелі тізімі.

    Дайын өнім аудитінің басты міндеті  – есептеу мен тексеруді дұрыс  ұйымдастыру, дайын өнім қозғалысы туралы нақты мәлімет алу, объекттердің нормаға сай болуын қамтамасыз ету. Дайын өнім аудиті жүргізу толықтығына қарай: кешенді, функционалды, локальді болып бөлінеді.

    Функционалды  аудит дегеніміз әр түрлі деңгейдегі процесс, цикл бойынша басқару функциясын атқарылуын бақылау.

    Функционалды  аудит кезінде өнім сақтайтын  жерлердің қолдануға жарамдылығын, қауіпсіздік ережелерінің сақталуын, өлшеу шаруашылығының жүргізілуін қарастырады. Тексеру соңында аудиторлық қорытынды – барлық мекемелер үшін бірдей құқықтық статусы бар, екі бөлімнен (кіріспе және сараптама) тұратын аудитордың қолы мен мөрімен расталған құжат беріледі. 

    Пайдаланылған әдебиет: 

1. Радостовец  «Кәсіпорынның бухгалтерлік есебі»
2. Кеулімжаев «Бухгалтерлік есеп принциптері»
3. Сейдахметова «Қазіргі замандағы бухгалтерлік есеп»
4. Баймұханова «Қаржылық есеп»